47505 Untitled3 (8)

makroekonomii klasycznej jest skupiona na działaniach jednostek gospodarujących i na stronie podażowej. O podaży pracy i produktów decydują racjonalne działania gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Koncepcję podaży pracy Lucas i Leonard Rapping opierają na założeniu substytucji konsumpcji, czasu wolnego i hipotezie międzyokresowej substytucji pracy [Lucas, Rapping, 1969]. Podaż pracy jest wynikiem dążenia gospodarstw domowych do maksymalizacji użyteczności płynącej z konsumpcji i czasu wolnego. Gospodarstwo domowe dopóty zwiększa oferowaną ilość pracy, dopóki użyteczność dodatkowej konsumpcji, będącej efektem dodatkowej jednostki pracy, przewyższa użyteczność jednostki czasu wolnego. Podmioty gospodarcze, dążąc do maksymalizacji użyteczności, podejmują decyzje na podstawie względnych cen. Tracą znaczenie zmiany nominalnych płac i ogólnego poziomu cen, ważne stają się zmiany płac realnych i struktury cen. Wskazując w ten sposób mikroekonomiczne podstawy zjawisk makroekonomicznych, wspomniani autorzy zaczynają myśleć kategoriami ekonomii klasycznej. Sięgają do kwestii podstawowej z klasycznego punktu widzenia: do wyboru między konsumpcją teraźniejszą a przyszłą, czyli między konsumpcją a oszczędnościami, uwagę zaś koncentrują na cenach względnych, a nie na ogólnym poziomie cen.

Połączenie hipotezy racjonalnych oczekiwań i koncepcji ciągłego oczyszczania się rynków sprawia, że wnioski nowej ekonomii klasycznej są bardziej radykalne od wniosków monetarystów. Jeśli podmioty gospodarcze nie popełniają błędów i ceny są giętkie, to gospodarka pozostaje w stanie równowagi. Nierównowaga pojawia się sporadycznie jako efekt losowych, nie dających się przewidzieć zdarzeń. Nominalna zmiana globalnego popytu, będąca skutkiem ekspansji pieniężnej, nie pociąga za sobą zmiany podaży w ujęciu realnym, ponieważ podmioty gospodarcze wiedzą, że nie zmieniają się ceny względne. Pracownicy wiedzą, że nie zmieniają się płace realne, a przedsiębiorcy wiedzą, że nie zmienia się rentowność produkcji, nie ma więc przesłanek do zmiany decyzji dotyczących podaży pracy i podaży produktów. Oznacza to, że wzrost podaży pieniądza nie wywołuje realnego wzrostu produkcji i na odwrót, ograniczenie podaży pieniądza nie powoduje realnego spadku zatrudnienia i produkcji. Wynika stąd, że zapowiedziana polityka zwalczania inflacji, prowadzona przez wiarygodne władze monetarne, nie pociąga za sobą kosztów w postaci spadku zatrudnienia i produktu realnego, co wynikało z modeli keynesowskich oraz monetarystycznych.

Bardziej skomplikowany obraz zależności między pieniądzem a zmianami realnymi wynika z badań krótkich okresów. Analiza krzywych Phillipsa za okresy kilkuletnie, a także badania wielkiego kryzysu prowadzone przez Miltona Friedmana i Annę Schwartz skłoniły Lucasa do wniosku, że teza, iż zmiany podaży pieniądza pobudzają zachodzące w tym samym kierunku zmiany produkcji, w pewnych sytuacjach potwierdza się, a w innych nie. Znaczne zmniejszenie podaży pieniądza może być związane z poważną depresją, ale jeżeli zmniejszenie podaży pieniądza przyjmie formę wiarygodnej reformy, depresja może w ogóle nie wystąpić. To, czy zmiana podaży pieniądza wpływa na procesy realne w okresie krótkim, zależy od tego, czy zmiana podaży pieniądza jest oczekiwana. Rozróżnienie oczekiwanych i nieoczekiwanych zmian podaży pieniądza, decydujące z punktu widzenia wyjaśnienia wpływu polityki monetarnej na inflację i zatrudnienie, w pewnym sensie zastąpiło w modelu Lucasa tradycyjne rozróżnienie okresu długiego i krótkiego¹⁷. Sam Lucas rozróżnienie to uważa za główne odkrycie badań ekonomicznych w latach 70. XX wieku. Oczekiwane ekspansje pieniężne pobudzają podatek inflacyjny i wzrost nominalnych stóp procentowych, ale nie są związane ze wzrostem zatrudnienia i produkcji realnej. Natomiast nieoczekiwane ekspansje pieniężne mogą stymulować wzrost produkcji, a odpowiednio nieoczekiwane redukcje podaży pieniądza mogą pobudzać spadek produkcji i zatrudnienia [Lucas, 1996, s. 679].

Ostatecznie hipoteza racjonalnych oczekiwań i krytyka stosowanych modeli ekonometrycznych wzmacniała zapoczątkowaną przez Friedmana krytykę dyskrecjonalnej polityki ekonomicznej. Nowa makroekonomia klasyczna prowadziła do wniosku, że jedynym pewnym efektem polityki uznaniowej jest inflacja i zwiększenie niepewności w procesach gospodarczych. Rozwinięto w ten sposób nowe argumenty za sformułowanym już przez Friedmana postulatem opierania polityki ekonomicznej na zasadach.

1.3.2. Od pieniężnej do realnej teorii cyklu koniunkturalnego

Lata 60. XX wieku były okresem wielkiego optymizmu w makroekonomii. Większość ekonomistów uważała, że ekonomia stała się nauką „twardą”, a problem cyklu koniunkturalnego został opanowany [Plosser, 1989, s. 51]. Radykalna zmiana spowodowana stagflacją lat 70. oznaczała nie tylko reinterpretację krzywej Phillipsa, lecz także powrót do problemu cyklów koniunkturalnych. Keynesiści, monetaryści i nowi klasycy zakładali, że czynniki podażowe powodują systematyczny wzrost produktu globalnego (długookresowy składnik trendu PKB jest „gładki”), a krótkookresowe fluktuacje tłumaczyli wstrząsami popytu. Monetaryści i nowi klasycy te wstrząsy popytu wiązali ze zmianami podaży pieniądza. Jednakże model „niespodzianki pieniężnej” Lucasa, w połączeniu z hipotezą racjonalnych oczekiwań, postawił pod znakiem zapytania pieniężne wyjaśnienie cyklu koniunkturalnego. Przecież racjonalne podmioty gospodarcze nie mogą być systematycznie zaskakiwane, a tylko systematyczne występowanie „niespodzianki pieniężnej” mogłoby tłumaczyć cykliczne fluktuacje wokół trendu. Krytyka nowej ekonomii klasycznej zaowocowała rozwinięciem teorii realnego cyklu pieniężne-

¹⁷ V.V. Chari [1999] uważa, że rozróżnienie oczekiwanych i nieoczekiwanych zmian podaży pieniądza stanowi postęp w stosunku do rozróżnienia okresu krótkiego i długiego, stosowanego przez Friedmana i keynesistów.

35