50558 P1190228

SB

MIEJSCOWI | OBCY

elementów różnych obrzędów pogrzebowych, jakie u progu polskiej państwowości dckonak) sm ru StórowsZu? Podstawę stanowić mogły obyczaje pogrzebem* ludności miejs0M|. ale i przybyszów skandynawskich czy bokyj-slbch sąsiadów. woreone w oryginalną jakość, znaną pod nazwą „grotów ż hwatnaM kamiennymi" Zachowując różnorodne nawiązania, o których jud pisano. gmbv mazowieckie ńłe są wszakże bezpośrednią realizacją żadnej z tych tradycji. Dogodną ku temu okolicznością mogła być znacząca, w porównania | innymi regionalni ziem polskich, odrębność kulturowa Mazowsza, a także jęgjj otwartość w sferze kontaktów zewnętrznych (por. rozdz. 9). Sprzyjało B trwaniu dawnych farm kulturowych i ideologicznych, ale i częstszemu, aniżeli w innych regionach, pojawianiu się nowych oddziaływań. Brak jednak podstaw, aby przyczyn opisywanych zjawisk doszukiwać się jedynie w ewolucji lokalnego obrządku pogrzebowego. Więcej danych przemawia za przyjęciem tezy o narodzinach tego zjawiska z inspiracji zewnętrznej. Pamięć o takim obyczaju chowania zmarłych była bowiem na Mazowszu silnie zakorzeniona i zananawująco trwała, skoro sięgała okresu niemal stu pięćdziesięciu lat. Dopiero w ciągu XIII w., w wyniku długiego procesu chrystianizac ji regionu gq met.    uesztą jak po obowiązku wyposażania zmarłego na

drogę pośmiertną. ostatecznie zaginął. Czy zatem przyczyną opisywanych zjawisk tarły złożone procesy osadnicze i kulturowe, których wynikiem jest uni-fcsmnrj w tej części Europy przykład synkretyzmu fiineralnego, łączącego w ory-gjnainą całość elementy skandynawskie, bałtyjskie i rodzime — oto pytanie, Wt B jjgMnBcE obrządku pogrzebowego na Mazowszu nie sposób pominąć.

Obcy na południu

Omwwbwe dotąd cmentarzyska grupują aę głównie w północnej i środkowej częło kmu- Na rym de zastanawia dysproporcja odkryć łączonych z obcą Mkmde ludnością z Polski południowej. Ale i tutaj wskazać można ptzyklady oaaęgiapt oś typowych rzędowych cmentarzysk okresu wćzesnopiastowskie-go, atałpuger    iwhami kulturowymi do terytoriów naszych sąsiadów.

V ga^ie mj mieści się zespół sakralny na grodzisku „Horodyszcze” w Trepczy haki Suwaka. Odkryty w 1958 r„ badany był gruntowanie przez Jerzego Ginal-i 2001 I 3 Ostatnich latach. Stanowisko usytuowane jest w paśmie zalesio-SPkMąjkt na learytn brzegu Sanu. Zidentyfikowano tu tn.in. dwie drewniane MgpŚt oaz irrąrr co nagnraei kilkaset pochówków cmentarzysko szkielet o-aąthteg) przebadano 105 grobów. Jest to typowe cmentarzysko przykoś-(Zbc Wwysdue pochówki Mały jednakową, zachodnią orientację. Przeważały - pobl ptaakir. aśeśoówr z nich w obstawach kamiennych. Na dnach jam grobo-■HMpMMMWnao pkuko ułozi^ie kamienie. Groby sytuowano wokół świątyni bako gpro. niektóre z nich wręcz zachodziły na siebie, toteż tylko pochówki ghBnphBnle aołaly szanse przetrwania w stanie nienaruszonym.

Hyc. 15.12. Pochówki z obudową w kształcie sarkofagów na cmentarzysku w Trrpczy koło Sanoka (Jot. J. Glnalski)

Ale i te w wielu przypadkach zostały uszkodzone w uakcie wznoszenia kaplicy w Xin w. Jamy grobowe obstawiano kamieniami i przykrywano płytami piaskowca, co nadawało im formę sarkofagów (ryc. 15.12).

I Stanowisko dostarczyło bogatej kolekcji zabytków ruchomych - ozdób oraz przedmiotów związanych z kultem religijnym. Są to: relikwiaizowe krzyże (enkolpiony), srebrne kolty (elementy ozdób kobiecych noszonych na głowie), pozłacana płytka z przedstawieniem Iwa, kilkanaście pierścieni oraz srebrne kolczyki zdobione filigranem (wkładka ryc. 38). Znaleziska te świadczą o istnieniu w tym rejonie jednego z ośrodków strategicznych na zachodniej peryferii Rusi. Ich metryki i daty radiowęglowe, sięgające XI w., wskazują na rolę. jaką ośrodek ten mógł pełnić w chrystianizacji tej części Podkarpacia. Zdecydowana większość elementów wyposażenia określa czas funkcjonowania cmentarza na okres od XII do połowy XIII w. Uważa się, że przyczyną zaprzestania użytkowania nekropoli stały się najazdy tatarskie z potowy XtU w.

O ile w wielu ośrodkach wczesnopolskićh, z Gnieznem na czele, lokalizacja najstarszych cmentarzysk napotyka na trudności, o tyle Przemyśl poszczycić się może odkryciami aż kilku cmentarzy. Są to typowe nekropole pozakościelne. lokowane z dala od ośrodków osadniczych. Większość pochówków miała zróżnicowaną orientację (wschodnią i zachodnią). W przypadku jednej nekropoli zidentyfikowano trzy groby odmienne od pozostałych - znaleziono w nich wyposażenie o cechach kultury btjetobrdowskiej. Pochówki te datowane są na drugą połowę X w. W pobliżu cerkwi św. Jana badano cmentarzysko szkieletowe, na którym udokumentowano siedemdziesiąt dwa pochówki. Odnotowano, że grobom lepiej wyposażonym towarzyszyły drewniane trumny. Charakier wyposażenia wskazywać może. że chowano tam dostojników kościoła i świeckich z otoczenia księcia (A. Koperski 2001). Na cmentarzyskach zasaóskich, w grobach kobiet znaleziono babiączki skroniowe, bransolety i pierścionki wykonane ze szkła, brązu i srebra. W grobach mężczyzn wystąpiły natomiast m.ln. groty i noże żelazne (A. Kunysz 1981: 115). Z tego król-