52108 skanuj0050 (46)

4. Naukowe podstawy prawnej ochrony przyrody 140

■    zmiany stosunków wodnych, trofii gleb i wód oraz zanieczyszczenia środowiska szkodliwymi lub toksycznymi związkami chemicznymi antropogenicznego pochodzenia;

■    ograniczenie lub zaniechanie ekstensywnych metod uprawy roślin i chowu zwierząt na rzecz wielkotowarowej produkcji rolnej, powodujące przekształcenia struktury krajobrazu, likwidację mozaiki siedlisk i eliminację gatunków związanych z tradycyjną gospodarką rolną;

■    negatywna presja człowieka na gatunki postrzegane jako konfliktowe (np. chwasty polne, bobry, wydry, czaple, kormorany) oraz nadmierna eksploatacja populacji wybranych gatunków dziko żyjących grzybów (np. grzybów jadalnych, porostów używanych w bukieciarstwie), roślin (np. ziół leczniczych) i zwierząt (np. ślimaków winniczków, niektórych gatunków zwierząt łownych i drapieżnych ryb);

■    postępująca synantropizacja flory i fauny oraz ekspansja gatunków roślin i zwierząt obcego pochodzenia (np. czeremchy amerykańskiej, klonu jesionolistnego, nawłoci kanadyjskiej, niecierpka drobnokwiatowego, norki amerykańskiej, jenota).

Wszystkie uwzględnione parametry zazwyczaj przedstawia się w formie map w identycznej skali, co pozwala na wszechstronną analizę przyczyn obecnego stanu przyrody oraz prognozę jego prawdopodobnych zmian w przyszłości, a w dalszej kolejności na wyeliminowanie lub osłabienie wpływu czynników zubożających lub deformujących ekosystemy i krajobrazy.

Kryteria

przyrodniczej

waloryzacji

obszarów

W przyrodniczej waloryzacji regionów, jednostek podziału administracyjnego kraju (województw, powiatów, gmin) lub jakichkolwiek wewnętrznie jednorodnych jednostek przyrodniczych stosowane są różne kryteria oceny ich wartości, m.in. występowanie:

■    gatunków roślin, zwierząt lub grzybów zaliczanych do kategorii specjalnej troski, zwłaszcza bardzo rzadkich i zagrożonych w skali Europy lub kraju (Zarzycki i Szeląg 1992; Żukowski i Jackowski 1995; Pawlaczyk i Jermaczek 2000). Pomocą w identyfikacji są listy gatunków roślin i zwierząt stanowiące załączniki do Konwencji Berneńskiej, Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej (zob. rozdz. 5 i 9). Koncentracja gatunków specjalnej troski w ekosystemie lub krajobrazie jest jednoznacznym kryterium pozwalającym na uznanie obszaru za szczególnie wartościowy i objęcie go szczególną opieką;

■    gatunków roślin charakterystycznych dla syntaksonów różnej rangi (zwłaszcza zespołów) w zbiorowiskach roślinnych, których zanik z reguły związany jest z antropogeniczną degeneracją fitocenoz, natomiast występowanie w pełnym składzie świadczy o dobrym stanie roślinności i braku istotnych, negatywnych oddziaływań gospodarki człowieka, a także innych niekorzystnych czynników. Podobnie, obecność w składzie faunistycznym różnych zespołów zwierząt gatunków stenotopowych i wąsko wyspecjalizowanych jest świadectwem niezaburzo-nego przez czynniki zewnętrzne funkcjonowania ekosystemów i ich względnej trwałości;