54116 P1190024 (2)

-emocjonalnej nad stroną rozumową, a więc i nad potrzebą rozumowego ujmowania wierzeń religijnych oraz wynikającą stąd koniecznością ich koordynacji czy scalenia. Człowiek współczesny, obznajomiony z prawem biogenetycznym Haeckla, głoszącym, że rozwój osobniczy (ontogcneza) jest skróconą rekapitulacją rozwoju gatunkowego (filogeneza), nie będzie się dziwił takiemu obrazowi umysłowości naszych praprzodków, ponieważ podobną dysproporcję między stroną emocjonalną a stroną racjonalną dostrzeże łatwo u dzieci lub osób pozostających na niskim szczeblu rozwoju intelektualnego.

Zanim zajmiemy się charakterystyką drugiej fazy rozwoju doktryny, zastanówmy się nad przyczynami przejścia od etapu mitów do fazy systemu mitowego, czyli mitologii. Pośród wielu czynników genetycznych tego przejścia trzeba dostrzec dwa zasadnicze momenty, które powodują przekształcenie serii mitów w scalony system wierzeniowy, a więc powodują uporządkowanie danego systemu mitów. Pierwszym czynnikiem będzie dążenie do propagowania wierzeń (mitów) oraz bardzo blisko z tym związane dążenie do przekazywania ich w sposób zrozumiały, a więc troska

0    komunikatywny charakter tych wierzeń. Plemiona w czasie różnych walk i wędrówek podbijały inne plemiona czy szczepy, zabierały jeńców, którzy pozostawali w obrębie zwycięskiego plemienia, zawierały egzogamiczne małżeństwa itp. Tych obcych, posiadających inne tradycje mitologiczne, trzeba było zachęcić i przekonać do swojej wiary; to samo zresztą robią

1    dziś instytucje religii tzw. wyższych. Była to więc z jednej strony konieczność (zewnętrzna) zdobycia sobie nowych wyznawców, czyli prozelityzm⁵; z dru-

s prozelityzm" (z greckiego prottli/tei — „nawrócony") Jest tt tendencja do pozyskiwania maksymalnej liczby nowych wytnaweów.

giej zaś strony istniały potrzeby wewnętrzne upowszechniania mitów. W każdej bowiem grupie ludzkiej rosną dzieci, dojrzewa młodzież — zachodzi więc konieczność przetłumaczenia wierzeń i mitów na taki język, który by był dostępny dla nowych członków, wstępujących do danej grupy wierzeniowej. Byłby to więc pierwszy typ momentów powodujących przekształcenie etapu mitów w etap mitologii.

Drugim typem przyczyn przejścia do następnego etapu są narastające procesy refleksji i „racjonalizacji” mitów. W miarę rozwoju społecznego zwiększa się nie tylko ilość wiedzy, ale również i sprawność myślowa człowieka: zaczyna się on coraz więcej zastanawiać nad otaczającą rzeczywistością, rozwija się w nim funkcja refleksyjna, która nie pomija również dziedziny wierzeń religijnych. W związku z podnoszeniem się sprawności myślowej wzrasta sprawność myślenia logicznego człowieka, widzimy wzrost postawy racjonalistycznej. I dlatego też obserwujemy proces racjonalizacji wierzeń religijnych, tzn. próby ujęcia ich w kategorie pojęciowe, rozumowe i logiczne.

Faza systemów wierzeniowych

Scharakteryzujemy teraz w kilku słowach etap systemu wierzeniowego *. Obserwujemy tu nie jakieś grupy izolowanych mitów, ale ich cykle, to znaczy, że poszczególne wątki mitologiczne łączą się w coraz większe całości i kompleksy, systematyzując się wewnątrz cykli mitologicznych. Postępuje naprzód także proces unifikacji i standaryzacji mitów. Znaczy to.

• j. Wach nazywa ten etap — chyba mniej fortunnie niż my — doktryna (Socjologia reltgil. Warszawa 1M|, a. il>; termin ..doktryna _sl_aj_e ut tu Jednak dwuznaczny, oznacza bowiem «ardwno całość teoretycznej strony reliftlł. jak I jeden z jej etapów.

40

4 — Treść wierzeń...