55450 P1020136

po 1 — w Gdańsku-Sw. Wojciechu oraz Krzywólce. Trzy spośród tych znalezisk, położone na wschodzie Polski, łączą się niewątpliwie ze strefą spora dyczmego występowania monet celtyckich na obszarze Ukrainy Zachodniej ¹. Za taką interpretacją przemawia położenie, jak również typy monet. Znaleziska z zasadniczych rejonów występowania monet celtyckich w Polsce dowodzą wyraźnie, ii obiegały tu przeważnie monety złote taw. bo jakiej strefy menniczej. Początkowo, w drugiej połowie II w. p.n.e., były to normalne edycje z mennic na ziemiach czeskich. Trzeba tu zaznaczyć, na co zwrócił już uwagę K. Castelin, że skarby z Brzezinki Sredzkiej i Gorzowa należą do największych znalezisk gromadnych tych wczesnych, „bojskich” emisji ^{2 3}. Wskazuje to na większy, aniżeli by to wynikało z liczby znalezisk, udział mieszkańców naszych ziem w obrocie tymi monetami.

Wszystkie bodaj monety złote należące do emisji z I w, p.n.e. można określić mianem naśladownictw oryginalnych nominałów celtyckich, a ściślej „bojskich”, oo już w stosuinku do części z nich zostało przyjęte w literaturze. Większość z tych okazów (wyjąwszy 3 monety) posiada bardzo poważnie obniżoną wagę w porównaniu do współczesnych monet „bojskich”, analogicznych wartości. Brak zaś jest w tym czasie z ziem polskich monet z normalnych dla tej części Europy emisji Sugeruje to, iż na ziemiach polskich w ciągu I w. pjn.e. obiegały (wyłącznie ?) emisje jednego lub dwóch „warsztatów menniczych”, produkujących na niewielką skalę monety wzorowane niezbyt wiernie na współczesnych numizmatach bitych przez główne mennice „bojskie”. Wydaje się wykluczone, by te „mennice”, produkujące niewątpliwie nieduże ilości monet, znajdowały się dalej od naszych ziem, aniżeli w północno-wschodnich Czechach lub północno-wschodnich Morawach. Jednak mogły one funkcjonować również już na ziemiach polskich: na Śląsku Środkowym, Górnym lub w zachodniej Małopolsce. Wydaje się także, iż bardzo zaniżana waga niektórych emisji z ziem polskich może wskazywać, że w obiegu handlowym na naszym terenie posiadały one wartość nominalną, a nie wartość kruszcu. Trzeba bowiem zaznaczyć, iż na żadnym innym terenie, w tym czasie, nie występuje tak wiele (procentowo rzecz biorąc) monet o wyraźnie i w dodatku tak bardzo zaniżanej wadze (należą one do rzadkości), jak na ziemiach polskich ⁷⁽.

Słów kilka należy się jeszcze problemowi roli ekonomicznej monet celtyckich na naszych ziemiach. Pojawienie się ich zaznajomiło mieszkańców kilku regionów z nowym — monetarnym pieniądzem, uprzednio nieznanym, tym samym ułatwiając przyjęcie później monety rzymskiej. Nie wydaje się jednak prawdopodobne, aby sfera upieniężnienia wymia-

ny ma Śląsku, w Małopolsce, czy ma Kujawach mogła już objąć wymianę drobną, chociaż w pobliżu — ma ziemiach czeskich, szczególnie w dużych oppidach, jak Stradomice, ozy Stare Hradisko, niewątpliwie życie gospodarcze, wymiana — w tym także częściowo drobna — były już zorganizowane w oparciu o monetę miejscowych emisji. Na ziemiach polskich, wyraźnie zacofanych w stosunku do przodujących ośrodków celtyckich w Czechach i na Morawach, przy pomocy monet zawierano prawdopodobnie tylko większe transakcje. Zakres updeniężniania sfery obiegu towarów był tu więc niewątpliwie niewielki i pojawienie się monety nie wywarło decydującego piętna na ekonomice tych części ziem polskich.

Z omawianym zagadnieniem łączy się problem monet greckich i rzym-skich-republikańskich, znajdowanych sporadycznie na ziemiach polskich. Gdyby dostały się lane ma nasze ziemie niedługo po dacie emisji, to musiałaby się to dokonać za pośrednictwem Celtów. Są wśród nich bowiem okazy wybite wcześniej, aniżeli znajdowane na naszych obszarach monety celtyckie, należało by je więc uznać za najstarsze monety z ziem polskich⁴. Wiadomo jednak, że najliczniejsze w tej grupie rzymskie denary repubLilkańskie znajdowały się w obiegu jeszcze w I w, n.e. — do ozasu reformy monetarnej Trajana ⁵, a sporadycznie nawet nieco później. Mogły więc one docierać na teren Polski także w I w. n.e., na co wskazuje też sporadyczne ich występowanie w skarbach monet rzymskich i zespołach datowanych na II, a może nawet III w., n.e.⁶. Dowodzi to, że niekiedy znajdowały się one w obiegu jeszcze w II w. n.e. Znaczna ich część została jednak ‘znaleziona luźno, co wskazuje, iż napływały one głównie przed pojawieniem się pierwszych, rzeczywiście masowo występujących na ziemiach polskich denarów Trajana. Trudniejszą sprawą jest ustalenie dolnej granicy dla obiegu na .omawianych obszarach mo-

217

1

   Patrz: Piotrowicz, o. c., s. 413 n., 418 o.

2

   Castelin, K Sesko-slezskym styk&m.

3

⁷⁴ Większe znalezisko monet złotych o zaniżonej wadze pochodzi z Vel’kiego Bysterca (Nagy Bisterecz). Należą one do odmiennych typów niż większość okazów z naszych ziem (patrz przypis 11). K. Pink (Einfiihrung, s. 34) Określa to znalezisko, jako składające się ze sta terów „in der spateren Art der polnischen die bereits geriingere Legierungen und łdeineren Gewicht haben”. Zdanie to jest oczywiści e słuszne, przy porównaniu monet z Vel’kiego Bysterca do młodszej grupy złotych monet z ziem polskich (patrz też: Pink, Die Goldpragung, s. 371). Jak już podkreśliłem (patrz przypis 47) istnieje możliwość, że także monety z tTelkiego Bysterca mogą pochodzić z tejże mennicy, w której wybito niektóre, młodsze monety z ziem polskich.

4

   Najstarszy denar republikański z ziem polskich to moneta C. Iuniusa z r. 204 p.n.e., znaleziona w Krakowie CL. Piotrowicz, Monety rzymskie znalezione w Krakowie, WNA, t. 12, 1928—.1929, s. 52 n.; M. Gumowski, Moneta rzymska w Polsce, Przegląd Archeologiczny, it. 10, 1954—1956, s. 99). Wśród monet greckich występują Okazy .emitowane w IV w. pjn.e., np. dwudrachima Thurium znaleziona w Margoninie, pow. Chodzież (C. Fredrich, Fundę antiker Miinzen in der Pro-vinz Posen, Zeitschrift der Historischen Gesellschaft fur die 'Provinz Posen, t. 24, 1909, s. 200).

5

   Patrz: S. B o lin, State and currency in the Roman Empire to 300 A.D., Stookholm 1958, s. 50—57.

6

   Gumowski, o. c., s. 99 n. W jego wykazie znajdujemy wzmianki o odkryciu monet republikańskich w następujących skarbach: Sobótka, pow. Wrocław z końca II iw. n.e. — as republikański (tamże, s. 134); Gawron, pow. Syców, niepewny, datowany monetą Galiena — 2 denary republikańskie (tamże, s. 133); Mława, datowany monetą Aureliana — późny denar republikański Serwiliusza (tamże, s. 130); Dorotowo, pow. Olsztyn, datowany monetą z r. 166 — nieoznaczony denar republikański ('tamże, s. 120); Tursko, pow. Sandomierz — denar A, Flautiusa z r. 54 p.n.e.— wraz z nieoznaczonymi cesarskimi (tamże, s. 115); Nowa Wieś Wrocławska, pow. Wrocław, niepewny, datowany denarem Lucjusza Verusa — nieoznaczony denar republikański (tamże, s. 134). Można 'tu dodać skarb z Przewodowa, b. pow. Sokal, leżącego bezpośrednio przy granicy Polski, kończący się monetami Kommodusa, a zawierający też 1 denar republikański z r. 89 p.n.e. (S. Skowronek, Znalezisko denarów rzymskich z Przewodowa, WN, K. IX, 1965, s. 203—208). Bardzo ważną wskazówką jest też znalezienie w Otalęży, pow. Mielec, 3 denarów republikańskich z lat 89, 84, 54 pn.e., w jamach osady z Et—III w. n.e. (S. Skowronek, WN, R. IX, 1965, s. 59—61), co sugeruje ich obieg jeszcze co najmniej w II w. n.e.