55766 IMGV63 (2)

106 WACŁAW BERENT

_Skończyliśmy zatem z literaturą i nauką — odliczał na

palcach — No, a malarstwo? Co tworzą malarze?

_Oni nie tworzą, lecz malują pilnie to, co stworzył kto

inny.

—    Mianowicie kto taki?

—    Krawiec.

—    Aha! Portreciści mają się zwykle świetnie.

—    Bogać tam! Krzątają się wprawdzie, jak mogą. Wyprawili kolację ,w kraju i dla kraju¹, naspędzali posażnych panien do .zaczarowanego lasu¹, pokazali społeczeństwu łydki w .turnieju rycerskim²⁷... Ale indyferentyzm²⁸ ogółu!... Zresztą, u nas mało kto nosi szatę godną wykwintnego pędzla artysty.

—    No, a cóż robi szlachta dla sztuki?

—    Każe portretować swe konie, co posłuszniejsze; przy czym sądzi się być wolną od zarzutu nieuleczalnego marzy-ciełstwa. Pochodzi to stąd, że konie polskie, według znanego estetyka®, powinny posiadać charakter syntetyczny.

—    Więc końscy malarze są niejako syntetykami ducha narodowego?

—    Tak dowodzi estetyk... Boże, jak ci końscy malarze świetnie się mają! W rozmowach krytykujemy ich obficie, ponieważ zemsta jest jedyną rozkoszą naszych biednych bogów na nudnym Olimpie.

—    No, a świeże pomysły w malarstwie?

—    Są. Panoramy!³

—    O jerum! — westchnął Jelsky.

—    „Nie tylko malowano, ale i prawdziwie: z fonem na przodku”⁴ — z piaskiem, żwirem, drabiną i starym kamaszem.

—    Co oznaczają te symbole?

—    Wojnę. Na wszystkich cykloramach⁵ przedstawiane są mianowicie bitwy. Jest to przeważnie gust warstwy, która tak szybko wchłania narodowe tradycje, że w krótkim czasie znienawidziła — Żydów. Stąd pochodzi antysemityzm, bo dotychczas mieliśmy tylko pisma antysemickie.

—    A propos pism... Czemuś zbladł, Borowski?... Czy łatwo, czy tanio robi się u was opinia?... No, mówże!

—    My Polacy nie boimy się wroga, nie boimy się Boga, nie boimy się sumienia, ale boimy się „Kuriera*! — Nie będę nic gadał.

—    Opinia, znaczy, robi się u was łatwo i tanio.

Tu Jelsky powstał i ostentacyjnie poprzez stół uścisnął rękę Borowskiemu.

1

²⁷ jm kroju i dla kraju¹. ,zaczarowany las⁹. _rtumiej rycerski¹ — slogany związane z działalnością propagandową ówczesnych kręgów artystycznych. -Turniej rycerski¹ zorganizowało w r. 1900 Warszawskie Towarzystwo Artystyczne (zob. Tredecim (Z. Przesmycki], Medale papierowe, .Chimera" 1901. z. 2, s. 344).

® indyferentyzm (z łac.) — obojętność.

2

Aluzja do wypowiedzi Witkiewicza w monografii o Juliuszu Kossaku (1900): -Kasy nie było, ale był koń polski, to jest koń pewnego temperamentu, pewnych cech i przymiotów fizycznych i psychicznych, które odpowiadały charakterowi narodowemu i potrzebom wojowania na wschodnio-Dołu dniowej granicy Rzeczypospolitej" (zoo. S. Witkiewicz, Monografie artystyczne, cz. 1, oprać M Olsza niecka. Kraków 1974, s. 151).

3

   panoramy — duże malowidła z pejzażem lub sceną batalistyczną, rozpięte na ścianie okrągłego budynku, specjalnie wybudowanego dla ekspozycji obrazu; popularna forma polskiej plastyki pod koniec XIX w. Przykładem może tu być malowana z okazji setnej rocznicy bitwy pod Racławicami Panorama racławicka (1892— 1894), którą tworzył zespół kilkunastu artystów, mająca 1800 m² powierzchni.

4

   z fonem na przodku (z ros. fon — tło) — pomiędzy widzem a obrazem tworzono wtedy sztuczny teren, na którego różnych planach rozkładano rzeczywiste przedmioty: drzewa, rekwizyty wojenne, piasek.

5

   cyklorama — rodzaj panoramy, w której obraz nie pokrywa ściany budynku, ale przesuwa się przed okiem widza. Cykło-ramy przedstawiają najczęściej wielkie rzeki od źródeł do ujścia wraz z wybrzeżami, przy czyni pory dnia sugeruje zmiana oświetlenia.