57027 img893 (2)

96 Aspekty mitu

Jeśli w stosunku do wszystkich rcligii prawdziwe jest twierdzenie, że kluczowe wydarzenia miały miejsce ab ori-gine, to jednak nie zawsze chodzi o te same wydarzenia. Dla judeochrześcijaństwa „istotne” jest to, co stało się w Raju; wydarzenia te składają się na dramat wyznaczający obecną kondycję ludzką. Dla mieszkańca Mezopotamii istotne jest powstanie Świata ze szczątków rozszarpanego potwora morskiego Tiamat oraz stworzenie człowieka z krwi arcyde-mona Kingu zmieszanej z odrobiną ziemi (to znaczy z substancją pochodzącą bezpośrednio z ciała Tiamat). Dla aborygena to, co „istotne”, sprowadza się do szeregu czynów, jakich w „Czasie Snu” dokonały Istoty Nadnaturalne.

Przedstawienie wszystkich tematów mitycznych, które — w poszczególnych religiach — składają się na to, co „istotne”, na pierwotny dramat, który ukształtował człowieka takiego, jakim jest on obecnie, nie jest tutaj możliwe, przypomnimy zatem tylko najważniejsze z nich. Na tym etapie badań interesuje nas także wyjaśnienie zachowań homo religiosus w stosunku do poprzedzającego go w czasie „tego, co istotne”. Jak mogliśmy się przekonać, określona przez wydarzenia z Czasów mitycznych treść „tego, co istotne”, zmienia się w zależności od konkretnej wizji religijnej, zakładamy więc a priori, że istniało wiele różnego rodzaju zachowań.

Deus otiosus

Istota Nadnaturalna występuje w mitach wielu plemion pierwotnych, zwłaszcza zaś tych, które zatrzymały się w swym rozwoju na stadium łowiectwa i zbieractwa. Istota ta nic odgrywa jednak żadnej roli w życiu religijnym tych plemion, wiemy zresztą o niej bardzo niewiele, mity, których jest bohaterem, są nieliczne i przeważnie nieskomplikowane. Istota Najwyższa miała stworzyć Świat i człowieka, lecz dość szybko porzuciła swe dzieło i schroniła się w Niebie. Czasem nawet nie dokończyła tworzenia i dopiero inna Istota boska, jej „Syn” lub następca, podjęła się jego skończenia. Ponieważ omówiliśmy już w innej naszej książce przemianę Istoty Najwyższej w deus otiosus, tutaj ograniczymy się tylko do przypomnienia kilku przykładów¹. Według wierzeń plemienia Selk’nam z Ziemi Ognistej, Bóg, nazywany „Mieszkańcem Nieba” lub „Tym, który jest w Niebie”, jest wieczny, wszechwiedzący i wszechmogący, lecz dzieło tworzenia dokończone zostało przez mitycznych Przodków stworzonych przez Istotę Najwyższą, zanim wycofała się ona poza sferę gwiazd. Teraz żyje on odizolowany od ludzi, niewrażliwy na sprawy świata. Nie ma ani swoich podobizn, ani kapłanów. Członkowie plemienia zwracają się doń z modlitwą tylko w wypadku choroby („O Ty, na górze, nie zabieraj mi mojego dziecka, jest ono jeszcze zbyt małe”) i składają mu ofiary specjalnie podczas niepogody. Jorubowie z Wybrzeża Niewolników wierzą w Boga Nieba zwanego Olorum (dosłownie: „Właściciel Nieba”), który rozpocząwszy dzieło stworzenia świata, pozostawia jego dokończenie i panowanie nad nim niższemu bogu, Obatali. Olorum odsuwa się zaś ostatecznie od spraw ziemskich i ludzkich — nie istnieją ani świątynie, ani posągi, ani kapłani tego najwyższego Boga, który stał się deus otiosus. Mimo to podczas klęsk żywiołowych przywołuje się go jako ostatnią deskę ratunku.

Kiedy Ndjambi, najwyższy bóg Hererów, już schronił się w Niebie, władza nad ludźmi spoczęła w rękach niższych bogów. „Dlaczego mielibyśmy składać mu ofiary?” — tłumaczy jeden z tubylców. — „My się go nie boimy, gdyż w przeciwieństwie do naszych zmarłych, nie uczynił nam nic złego”². Istota Najwyższa Tumbuków jest zbyt potężna, „aby interesować się zwykłymi sprawami ludzi”. Dżingbe („Ojciec Powszechny”) plemienia Ewe przyzywany jest jedynie podczas suszy: „O, niebiosa, którym tyle zawdzięczamy, wielka jest posucha, ześlijcie nam deszcz, niechaj ziemia się orzeźwi, a pola zakwitną!”³ Oddalenie i brak zainteresowania ze strony

1

   Por. F.liade. Traktat o historii religii. dz. cyt., s. 52 i nasi.

2

   Tamże, s. 53.

3

   Tamże, s. 54.