57331 Pozytywizm leksykon literatury polskiej3

dzilo o szkoły przygotowujące dziewczęta do zawodu kupieckiego czy rzemieślniczego, a szkól takich wtedy nie było, Zatem absolwentki pensji nie byty dobrze przysposobione do podjęcia pracy, ponadto nie miały dostępu na studia wyższe (możliwość taka istniała wtedy tylko w Szwajcarii), me mogły więc zostać ani lekarkami, ani prawniczkami. Warto dodać, że emancypacja stała się ważnym problemem tylko w środowiskach miejskich: na wsi kobieta aktywnie uczestniczyła w pracach przy gospodarstwie (oczywiście w określonej zwyczajowo roli) i nie była od męża wyraźnie uzależniona: zdarzało się nawet, jak np. w życiu Ślimaków czy Rzepów (> Placówka,

> Szkice węglem), że była inteligentniejsza i podejmowała najważniejsze decyzje w rodzinie.

Kwestia polityczna, żywa na Zachodzie dzięki aktywności sufrażystek domagających się prawa wyborczego, w Polsce nie odgrywała żadnej roli: przecież pod zaborami praw politycznych nie mieli nawet mężczyźni. Pozostaje sprawa obyczajowości. Kobiety nie chciały poprzestać na obowiązkach matki i żony, w życiu osobistym i towarzyskim domagały się zrównania z mężczyznami i autentycznego partnerstwa w sferze intymnej, nie chciały być ulegle, bierne i pokorne. Na tym tle dochodziło do ostrych starć, formułowania manifestów feministycznych, wrogo nastawionych do płci przeciwnej. W skrajnych wypadkach, znamiennych dopiero dla okresu Młodej Polski, głoszono hasło „walki płci” i tworzono model „kobiety wyzwolonej". Symbolem tego wyzwolenia, widocznego wyraźnie po pierwszej wojnie światowej, stało się zdjęcie gorsetu, obcięcie sukienki do kolan, palenie cygar i ubieranie się na „chłopczycę". W okresie pozytywizmu do tego jeszcze nie doszło, nieśmiałe zaś tendencje w tym kierunku były przez „starą prasę” ośmieszane i pomawiane o niemoralność i chęć uprawiania „wolnej miłości”.

„Kwestia kobieca" najżywsza była w latach 70., później wracała od czasu do czasu. Właśnie w I. 1878-1879 rozgrywa się akcja najdonioślejszej powieści na ten temat > Emancypantek > Bolesława Prusa, ale autor formułował nieraz poglądy znamienne dla okresu, w którym utwór powstał (1890-1893). W dziele uwidocznia się więc i dawna sympatia dla ruchu, i obecne zasadnicze zastrzeżenia pod adresem pewnych zjawisk ujemnych.

Emancypantki ■ ■■■■........ i ■

> Powieść > Bolesława Prusa, drukowana w „Kurierze Codziennym” w I. 1890-1893 pt> Emancypantka (tytuł ten zmienił autor w wydaniu książkowym). Tematycznie związana jest z ruchem emancypacyjnym lat 70. XIX w., wspieranym przez pozytywistów, budzącym jednak w kwestiach szczegółowych liczne kontrowersje (> emancypacja kobiet). Prus miał wiele zrozumienia dla potrzeb kobiet i ich starań o większą samodzielność i przygoto-

wanle do życiu zawodowego, uznawał Jed nak niektóre postawy emancypantek za niewłaściwe.

w im w f» r» w

-------------------------

4* l»«NI a* **

JSoIcsłaiu Prus

(_ttfUł$tiuUr Sltwatkl)

GjYWICYP^TKI

gtwuii w 4 ternach

WA/iSZAtVA

NAKŁAD SIIITKKIKA I WOIFTA

Okładka powieści B. Prusa, wydanie z 1894 r.

Akcja powieści rozgrywa się w Warszawie i prowincjonalnym mieście zwanym Ikslno-wom. Tom I przynosi wszechstronną charakterystykę osób, związanych z najlepszą w Warszawie pensją pani Latter. Egzystencja lej szkoły dla dziewcząt jest właśnie zagrożona z powodu braku wystarczających do jej utrzymania funduszy. Dorosłe już dzieci pani l atter z pierwszego małżeństwa - Helena i Kazimierz Norscy - wychowywane są przez matkę „po pańsku", domagają się w swoim egoizmie coraz to nowych sum. Zatamana pani Latter udaje się po pomoc do ziemianina Mielnickiego, który chce pojąć ją za żonę. Jadąc jednak do jego majątku wpada do

q rzeki i tonie, nie próbując się ratować. Bytożby to samobójstwo? Wydawać

'5^

VS>

r‘>

się może, iż pani Latter wzorcowo realizuje gtówne hasto emancypacji: stała się kobietą w pełni samodzielną i kieruje wtasną instytucją. Prus jednak chciał wykazać, że zajęta nieustannie pracą nie ząpdWnita dzieciom właściwego wychowania, a więc nie spelnita się jako matka. Jej następczyni na pensji Malinowska wykazała więcej energii i przedsiębiorczości, ale z tego powodu postanowiła zrezygnować z małżeństwa, zatracając całkowicie swoją kobiecość.

l osy innych bohaterek również ilustrują negatywne strony emancypacji. Nieatrakcyjna nauczycielka Howard jako wojująca feministka afiszowała się wrogością do mężczyzn, lecz gdy jeden z nich, plenipotent Mydetko, wykazał jej swoje zainteresowanie, z radością wyszła za mąż porzucając wszelkie zasady kobiety niezależnej. Bogata i brzydka Ada Solska podjęta studia przyrodnicze, autor jednak sugeruje, że hodowanie mchów i porostów miało zastąpić jej instynkt macierzyński. Piękna Helena traktuje ewentualne małżeństwo jako transakcję handlową, w której jej „kapitałem" jest uroda. Dramatycznie kończą się dzieje zwolenniczek wolnej mitości młodziutkiej uczennicy Joasi i doświadczonej artystki prowincjonalnej Stelli. W sumie Prus jakby chciat wykazać, ile zla przynieść mogą hasta emancypacyjne. Rezoner powieściowy profesor Dębicki powiedział wprost, że głównym powołaniem kobietyjgst macierzyństwo i pielęgnowanie życia rodzinnego.

Wśród tych i innych osób gubi się. .rdeóiuśz uczucia" Madzia Brzeska główna bohaterka powieści, wrażliwayi^Heszózęścia, otaczająca miło-