58389 Strona7

Rys. 2.2. Stosunek człowieka do przyrody na różnych etapach jego rozwoju historycznego

(wg H. Wiśniewskiego)

miany środowiska. Najdonoślejszą rolę odegrała rewolucja przemysłowa. Wynalazczość oraz wszechstronność zastosowań techniki w XIX w. dawały nieograniczone możliwości podporządkowania natury potrzebom człowieka. Oznaczały także, że światowe zasoby - w szczególności paliw kopalnych - wydawały się nieskończone, czego wyrazem było traktowanie przyrody jako „rogu obfitości”. Zmiany zachodzące w kulturze materialnej, wykorzystanie zdobyczy techniki, postępujący rozwój form gospodarki znalazły swój wyraz w przekształcaniu pierwotnego środowiska przyrodniczego w nowy typ środowiska zurbanizowanego, uprzemysłowionego, z siecią szlaków komunikacyjnych.

Cywilizacja ludzka zaczęła coraz bardziej naruszać równowagę biosfery. Rewolucja naukowo-techniczna z jednej strony uświadomiła znaczenie ludzkiej pracy i jej twórczej roli, z drugiej zaś ujawniła także i negatywne skutki produkcyjnej działalności człowieka. Polegają one na obniżeniu wartości, jakości i roli poszczególnych komponentów środowiska, co określamy mianem degradacji środowiska przyrodniczego człowieka.

Obecne szybkie przemiany społeczno-gospodarcze wywołane postępem naukowo-technicznym przekreślają możliwości dostosowania się do nich całej przyrody łącznie z człowiekiem. Życie nie nadąża za zachodzącymi zmianami, a tymczasem następują dalsze i z reguły głębsze. Tworzy to rodzaj błędnego koła, w którym ludzkość nie może zrezygnować z dobrodziejstw cywilizacji, one same zaś rzutują również negatywnie na środowisko i całą egzystencję człowieka. U podłoża negatywnych skutków rozwoju cywilizacji leży dysproporcja między rozwojem technicznym i kulturowym a wydolnością środowiska.

Przekroczenie bariery wydolności środowiska może doprowadzić do poważnych zagrożeń ekologicznych w skali globalnej. Świadomość tego faktu sprawiła, że coraz częściej zwraca się uwagę na to, by rozwój cywilizacji i kultury człowieka był oparty na harmonijnym życiu z przyrodą. Trwająca od połowy XIX wieku era przemysłowa, pod koniec XX wieku jest stopniowo zastępowana erą ekologiczną, w której główny akcent położono na umiejętności zarządzania zasobami w harmonii z przyrodą, jak również na bardziej humanitarne traktowanie Ziemi, będącej „kolebką ludzkości” oraz miejscem życia i rozwoju człowieka (patrz str. 242).

93