61176 skanuj0023B 43

skiej. Możliwości tych przedstawia on aż osiem, próbując zastosowania kropki, średnika, dwukropka, pytajnika, znaku wykrzyknienia i wielokropka⁶³.

Dla odświeżenia repertuaru można tu przytoczyć historią przecinka w pewnym przepisie w szkolnej książce kucharskiej Zofii Czerny⁶⁴. W maszynopisie przepis ten brzmiał:

101.    Na pozostały wrzący wywar wlać śmietanę, mieszając, zagotować.

Z powodu ujęcia imiesłowu mieszając obustronnie w przecinki przepis był niejasny. Nie było wiadomo, kiedy należy mieszać: czy w czasie wlewania, czy w czasie zagotowywania; tzn.: czy imiesłów stanowi związek z pierwszym bezokolicznikiem (wlać mieszając), czy z drugim {mieszając zagotować). Redaktor wydawnictwa⁶⁵ zwrócił się do autorki książki o wyjaśnienie kolejności zalecanych czynności. Otrzymawszy odpowiedź, że mieszać należy w czasie zagotowy wania, ustalił następującą interpunkcję:

102.    Na pozostały wrzący wywar wlać śmietanę, mieszając zagotować.

Podobny charakter ma przykład:

103.    Przed nalaniem zupy do każdego talerza włożyć trochę bitej śmietanki.

W tej postaci, bez jakiejkolwiek interpunkcji, sens tekstu nie jest wyrazisty; nie możemy mieć pewności, z czym należy wiązać wyrażenie do każdego talerza: czy z częścią poprzednią {przed nalaniem zupy do każdego talerza), czy z następującą {do każdego talerza włożyć). Dla zaznaczenia, że zachodzi tu przypadek drugi, należy wyrażenie do każdego talerza oddzielić od części poprzedniej znakiem przestankowym (najlepiej pauzą):

104.    Przed nalaniem zupy — do każdego talerza włożyć trochę bitej śmietanki.

Zmianę sensu zdania zaznaczoną przez zmianę interpunkcji, mogą ilustrować przykłady:

105.    Zamknąwszy szybko, zbiegł ze schodów.

106.    Zamknąwszy, szybko zbiegł ze schodów.

Zmiana pozycji przecinka odpowiada zmianie przydziału znaczeniowego przysłówka szybko (105 = szybko zaniknął, 106 = szybko zbiegł).

⁶³    W. W ąs i k, dz. cyt., s. 54-55.

⁶⁴    Z. C z c r n y, Przyrządzanie potraw, Lwów-Warszawa 1936.

⁶⁵    Był nim autor niniejszej książki.

107.    Porucznik, Woźniak i Kwaśny wrócili wcześniej.

108.    Porucznik Woźniak i Kwaśny wrócili wcześniej.

W przykł. 107 wyrazy porucznik i Woźniak oznaczają dwie osoby (stanowiąc odrębne podmioty); w przykł. 108 wyrazy te oznaczają jedną osobę (wyraz porucznik)^ podmiotem, a wyraz Woźniak — przydawką rzeczowną).

Przykładem interpunkcji nonsensownej (niezgodnej z właściwym sensem wypowiedzi) może być następujące ogłoszenie z „Dziennika Bałtyckiego”:

109.    Pies myśliwski, wyżeł ciemnobrązowy, ogon ucięty do odebrania.

Brak interpunkcji po wyrażeniu ogon ucięty sprawia takie wrażenie, jakby to tylko ogon był do odebrania. Autor notatki w „Przekroju” zapytuje: „A reszta?” Najlepiej byłoby tekst ten przestylizować, stosując jeden z zaznaczonych tu rodzajów interpunkcji:

110.    Pies myśliwski, wyżeł ciemnobrązowy z uciętym ogonem, do odebrania.

111.    Pies myśliwski: wyżeł ciemnobrązowy z uciętym ogonem — do odebrania.

W razie pozostawienia tekstu bez zmiany interpunkcja powinna by być taka:

112.    Pies myśliwski, wyżeł ciemnobrązowy (ogon ucięty) — do odebrania.

Tych przykładów wystarczy do zilustrowania związku interpunkcji ze znaczeniową repartycją tekstu.

f) Ekspresja

113. Uciekłem z kraju!

Gdziem nie był! com nie cierpiał!

Mick. Tad.

Interpunkcja tego urywku nie budzi zastrzeżeń. Czytamy tu słowa wypowiedziane na śmiertelnym łożu przez księdza Robaka. Spowiedź swą wypowiedział z wielkim wzruszeniem. Jest rzeczą zupełnie naturalną, że poeta moc uczuciową zawartą w tych słowach uwydatnił znakami wykrzyknienia. Mielibyśmy autorowi za złe, gdyby tego zaniechał. Ton emocjonalny wypowiedzi wymaga odpowiedniej interpunkcji

Jak jest uczuć rozmaitość, tak i dobór znaków dla wyrażenia nastroju jest różnorodny.