61447 skanowanie0017 (41)

50 Świat roślin i zwierząt - przegląd systematyczny

stują one w tym celu komórki żywicieli, którym narzucają przy pomocy własnej informacji genetycznej takie zmiany metabolizmu, które prowadzą do syntezy wirusowego kwasu nukleinowego i białek; inaczej mówiąc, wirusowy kwas nukleinowy zastępuje kwas nukleinowy komórki żywicielskiej, który ulega rozkładowi wkrótce po infekcji. Zjawisko powielania cząsteczek wirusowych przez komórkę nosi nazwę namnażania wirusów.

Wszystkie wirusy są więc pasożytami. W stanie wolnym-poza komórkami żywicieli-nie wykazują żadnych objawów życia. Żywicielami wirusów, zależnie od ich rodzaju, są komórki roślinne, zwierzęce lub bakteryjne. Do ich wnętrza wirusy dostają się, reagując chemicznie ze ścianą komórkową, wykorzystując już istniejące uszkodzenia lub są wprowadzane przez zwierzęta (np. owady). Ciałem czynnym wirusa jest kwas nukleinowy. Osłonka białkowa często nawet nie wnika do zakażanej komórki. W zaatakowanej komórce namnażają się nici wirusowego kwasu nukleinowego, otaczają się właściwymi sobie osłonkami, po czym w pełni ukształtowane nowe wirusy, zdolne do dalszych infekcji, wydostają się ze zwykle zniszczonej już i obumarłej komórki.

W organizmie wielokomórkowym wirusy mogą rozprzestrzeniać się za pośrednictwem plazmodesm (u roślin), a także są rozprowadzane przez płyny ustrojowe (u zwierząt i człowieka).

Wirusami o szczególnej strukturze są pasożyty bakterii, tzw. bakteriofagi. Zbudowane są one z główki zawierającej kwas nukleinowy w otoczce białkowej, oraz z białkowej nóżki, niekiedy kurczliwej, o walcowatym kształcie, zakończonej płytką z kurczliwymi włó-kienkami (rys. 3.7). Za pomocą włókienek wirus przyczepia się do komórki bakteryjnej. Wtedy do jej wnętrza przez kanalik w nóżce wirusa przedostaje się nić kwasu nukleinowego. Zwykle po upływie ok. 30 minut od momentu zakażenia bakteria rozpada sie. uwalnia-jqC Kilkśrsst iiowo utworzonych wirusów.

Choroby wirusowe. Wirusy atakujące organizmy roślinne i zwierzęce są przyczyną wielu chorób, często bardzo niebezpiecznych. Wirusowe choroby roślin są szczególnie rozpowsżechnione wśród gatunków u-prawnych-np. wielu warzyw i roślin ozdobnych. Ulegają im m.in. ziemniaki, pomidory, tytoń.

Do najczęstszych objawów schorzeń wirusowych należy plamistość liści (tzw. mozaiki), pomarszczenie liści (kędzierzawki, rys. 3.8) i liściozwój. Często pojawia się lokalny wzrost tkanek w postaci guzów na korzeniach i łodygach. Zwykle ostatecznym wynikiem choroby wirusowej jest karłowatość i obniżenie zdolności do owocowania, choć często zakażenie prowadzi do uschnięcia rośliny.

Szybkość namnażania wirusów i łatwość ich rozprzestrzeniania się sprawiają, że choroby wirusowe stanowią bardzo poważne zagrożenie dla upraw. U roślin ozdobnych zakażenie przez niektóre wirusy jest czasami pożądane i prowadzi do powstania nowych cennych odmian.

Szczególnie groźne są wirusowe choroby zwierząt i ludzi. Niezwykle niebezpieczna, także dla ludzi, jest wścieklizna — choroba atakująca głównie zwierzęta drapieżne (psy, lisy, koty) oraz pryszczyca - choroba bydła. Często spotykane u ludzi choroby, których przyczyną są wirusy, to m.in. grypa, ospa, odra, paraliż

Rys. 3.8. W irusowe choroby roślin: A - mozaika n liściu tytoniu, B - kędzierzawość liścia ziemniaka

dziecięcy 'choroba Heinego-Medinat. Wirusy powodują także powstawanie niektórych nowotworów (raka).

iS ■ ■

fi-    I w~₃₀t

l*i:    . -Jg'38i.

Vv ■- i.owinnifi

Ą it,-; Z ClOWS '

Glony są niejednorodną, sztucznie utworzoną grupą roślin niższych. W jej skład wchodzi kilka taksonów o randze typów: sinice, wiciowce, zielenice, sprzężni-ce, okrzemki, brunatnice i krasnprosty. Są to organizmy jednokomórkowe, kolonijne lub wielokomórkowe. Cechami wspólnymi dla wszystkich glonów są samożywność i prosta budowa ciała. Nawet formy wielokomórkowe mają ciało plechowate-nie zróżnicowane na organy. Samożywność glonów wiąże się z obecnością w ich komórkach plastydów z odpowiednimi barwnikami warunkującymi reakcje fotosyntezy. Wszystkie glony zawierają chlorofil. Te, u których przeważa on nad innymi barwnikami, są zielone. Inne grupy glonów zawdzięczają zabarwienie barwnikom niebieskim (sinice), brunatnym (brunatnice), bądź czerwonym (krasnorosty), maskującym chlorofil.