63566 obraz5 (12)

kapłańskich nobililetowi rzymskiemu i pozwolił dwa lata później prefektowi miejskiemu Tertullusowi złożyć z całym przepychem tradycyjne ofiary w świątyni Kastora w Ostii u ujścia Tybru ^,fl.

Odwilż wobec Rzymu nastąpiła zaledwie rok oraz cztery lata po antypogańskich edyk-tach tegoż cesarza z lat 353 i 356, nakazujących zamykanie świątyń na terenie całego kraju i zaostrzających kary za składanie ofiar i wznoszenie podobizn bóstw. A znowu nieco wcześniej wspólregent Konstancjusza — Magnencjusz, zezwolił w zachodniej połowie państwa na nocne ofiary świątynne^,7. Tej klasycznej niestałości łaski i niełaski monarszej było sądzone zapanować na dłużej. Władający po Konstancjuszu Julian zaangażował się — jak wiadomo — namiętnie po stronie neoplatonizmu, a chrześcijaństwo znalazło się w pozycji zagrożenia.

Zadziałało tu jednak prawo akcji i reakcji. Już jego drugi z kolei następca na tronie po panującym rok Jowianie, poczynającym sobie raczej pojednawczo, cesarz Walentynian I i współcesarz Walens znów opowiedzieli się po stronie chrześcijaństwa, a panujący wspólnie z Walentynianem II cesarz Gracjan (obaj cd 375 r.) wsławili się swym poganoburst-wem. Gracjan już w chwili obejmowania władzy odrzucił ostentacyjnie tytuł najwyższego kapłana (pontifex maximus), dodawany automatycznie do całej litanii god-

*• G. Wissowa, cyt. wyd., s. 9'/.

¹¹ Codcx Theoclosianus XVI, 10, 5.

ności panującego. Posunął się nawet do (a-kiej manifestacji, że odtrącił szatę liturgiczną, ofiarowaną mu przez delegację pontyfi-ków, co w istocie pozbawiało pogan izm charakteru religii państwowej^,8.

Aż wreszcie za jego władzy nadchodzi ów przysłowiowy dla Rzymu minus ferulis 382, kiedy to ukazują się, niczym kolejne lawiny, cdylcty miażdżące całą organizacyjną stronę religii starorzymskiej. Kapłani i Weslalki zostają nagłe wyzuci z przywilejów dotacji. 7. kurii senatu rzymskiego wynosi się na rozkaz władcy ołtarz bogini Wiktorii. Cofa się w ogóle wszelkie subwencje państwowe na wydatki kultowe, a majątki świątynne — konfiskuje. Publiczne życie religijne poza chrześcijaństwem staje się zupełnym niepodobieństwem.

W takiej atmosferze ogólnego przygnębienia, a nawet zachwiania, zwierają się pod nagłym ciosem szeregi pariotycznie nastrojonych nobilów rzymskich, słusznie dopatrujących się w tym akcie ustawodawczym osobistej zniewagi wyrządzonej ukochanemu miastu. Na widownię historii religii wkracza warstwa przedstawicieli najświetniejszych rodów rzymskich z Kwintuscm Aurcliurcm Symmachusem Eusebiusem na czele, aby rozegrać pamiętny pojedynek i z pięknymi słowami apelu o tolerancję na ustach ulec w nim politycznej przewadze chrześcijaństwa. Chwilowym uśmiechem losu stała się Iragi-

L. Małunowlcz, cyt. wyd., s. XVI.

151