65841 R IV s 16

154 40 PRAC BADAWCZYCH, KTÓRE ZMIENIŁY OBLICZE PSYCHOLOGII

temat. Pytania zadane badanym były identyczne, z wyjątkiem jednego. Połowie badanych zadano pytanie, „Czy przywódca czterech demonstrantów, którzy wkroczyli do klasy, by! mężczyzną?”. Drugiej połowie zadano pytanie, „Czy przywódca dwunastu demonstrantów, którzy wkroczyli do klasy, byl mężczyzną?”.

Tydzień po tym wstępnym teście ci sami badani z obu grup odpowiadali na 20 nowych pytań związanych z filmem (bez ponownego oglądania go). Pytanie, które było źródłem wyników tych badań, brzmiało: „Ilu widziałeś(-aś) demonstrantów wkraczających do klasy?”. Trzeba pamiętać, że obie grupy badanych widziały ten sam film i odpowiadały na te same pytania, z wyjątkiem wzmianki o dwunastu ver-sus czterech demonstrantach.

Członkowie grupy, która otrzymała pytanie z presupozycją dotyczącą dwunastu demonstrantów, stwierdzili, że widzieli - średnio - 8,85, natomiast ci, których pytanie zawierało wzmiankę o czterech manifestantach - 6,40. Jest to również istotna różnica. Niektórzy badani przypominali sobie prawidłową liczbę - 8 (czyli przypominali sobie, że demonstrantów było ośmiu). Jednak ten eksperyment wykazał -uśredniając - że sposób sformułowania jednego z pytań zmienił to, co badani zapamiętali na temat ważnego aspektu zdarzenia, którego byli świadkami.

Eksperyment 3

Celem tego eksperymentu było sprawdzenie, czy zawarta w pytaniu fałszywa presu-pozycja może spowodować, że zrekonstruowane przez świadków zdarzenia wspomnienie będzie zawierać obiekt, którego nie było w rzeczywistości. Badani (150 studentów uniwersytetu) oglądali krótki film przedstawiający wypadek, w którym wziął udział biały sportowy samochód, a następnie odpowiadali na dziesięć pytań. Jedno z pytań zadanych połowie studentów brzmiało: „Jak szybko jechał biały sportowy samochód poruszający się po szosie, kiedy mijał stodołę?” Druga połowa studentów otrzymała pytanie: „Jak szybko jechał biały sportowy samochód poruszający się po szosie?”. Podobnie jak w poprzednim eksperymencie ci sami badani tydzień później odpowiadali na dziesięć nowych pytań dotyczących wypadku. Pytanie, które było ważne dla badaczy, brzmiało: „Czy widziałeś(-aś) stodołę?”

Na to pytanie trzynastu badanych (17,3%) spośród tych, którym wcześniej zadano pytanie zawierające wzmiankę o stodole, odpowiedziało tak, podczas gdy twierdzącej odpowiedzi udzieliły zaledwie dwie osoby (2,7%) z grupy, której wcześniejsze pytania nie zawierały tej wzmianki. Po raz kolejny różnica okazała się statystycznie istotna.

Eksperyment 4

Ostatni opisany w artykule eksperyment byl nieco bardziej skomplikowanym badaniem, które miało dwa cele. Po pierwsze, Loftus chciała lepiej wykazać efekt rekonstrukcji wspomnień, który wystąpi! w eksperymencie 3. Po drugie, badaczkę zaintrygowało to, czy sama wzmianka na temat jakiegoś obiektu, nawet jeżeli nie będzie ona częścią fałszywej presupozycji, wystarczy, aby obiekt ten został dodany do wspomnienia. Na przykład ktoś Cię pyta bezpośrednio „Czy widziałeś(-aś) stodołę?”, podczas gdy na filmie nie było żadnej stodoły. Prawdopodobnie Twoja odpowiedź będzie brzmiała: Nie. Ale jeżeli tydzień później ktoś Cię zapyta jeszcze raz, czy może się tak zdarzyć, że stodoła wkradnie się do Twojego wspomnienia? To właśnie Loftus chciała sprawdzić w czwartym eksperymencie.

Trzy 50-osobowe grupy badanych obejrzały trzyminutowy nakręcony z wnętrza samochodu film, który kończy się potrąceniem dziecięcego wózka pchanego przez mężczyznę. Następnie każda z trzech grup otrzymała listę pytań dotyczących filmu. Różnice między pytaniami były następujące:

Grupa B: Grupie pytań bezpośrednich zadano czterdzieści buforowych pytań oraz pięć ważnych dla badaczy bezpośrednich pytań dotyczących nieistniejących obiektów, na przykład: „Czy widziałeś(-aś) stodołę?”.

Grupa F: Grupie fałszywych presupozycji zadano te same czterdzieści buforowych pytań oraz pięć pytań ważnych dla badaczy, które zawierały fałszywe pre-supozycje dotyczące tych samych nieistniejących obiektów, na przykład: „Czy widziałeś(-aś) samochód kombi stojący przed stodołą?”.

Grupa K: Grupie kontrolnej zadano jedynie czterdzieści buforowych pytań.

Tydzień później ci sami badani z wszystkich grup odpowiadali na dwadzieścia nowych pytań na temat filmu. Pięć z nich było tymi samymi ważnymi pytaniami, które tydzień wcześniej zadano grupie B. Zatem członkowie tej grupy dwukrotnie widzieli owe pięć pytań. Obliczono procent badanych z każdej grupy twierdzących, że widzieli nieistniejące obiekty.

Tabela 4.4 przedstawia wyniki dla wszystkich trzech grup. Należy pamiętać, że na filmie nie było szkolnego autobusu, ciężarówki, środkowej linii na szosie, kobiety prowadzącej wózek ani stodoły. Jeśli połączyć wszystkie te pytania, to całkowity procent badanych odpowiadających „tak” na bezpośrednie pytanie zadane po tygodniu wynosił: 29,2% w grupie fałszywych presupozycji, 15,6% w grupie pytań bezpośrednich i 8,4% w grupie kontrolnej. Różnice między grupą pytań bezpośrednich a grupą fałszywych presupozycji były statystycznie istotne dla każdej pozycji osobno oraz dla wszystkich pozycji razem. Natomiast jeśli chodzi o różnice pomiędzy grupą pytań bezpośrednich a grupą kontrolną, to chociaż zauważono podobną tendencję, nie była ona jednak na tyle duża, aby osiągnąć poziom istotny statystycznie.

OMÓWIENIE

Na podstawie tych i innych badań Loftus doszła do wniosku, że trafna teoria dotycząca pamięci i przypominania musi obejmować proces rekonstrukcji zachodzący wówczas, gdy nowa informacja łączy się z pierwotnym wspomnieniem wydarzenia.