66796 P1040075

P_# POMIARY ODCHYŁEK KSZTAŁTU 9.1. WPROWADZENIE

Celem ćwiczenia jest określenie dokładności geometrycznej kształtu wzglę-l dem tolerancji wymiaru oraz wykonanie szeregu pomiarów przy użyciu przy-1 rządów czujnikowych. Niezbędna jest znajomość następujących zagadnień:

-    sposobów określania błędów kształtu,

-    sposobów pomiaru błędów walcowości i okrągłości,

-    ogólnej budowy i zasady działania czujników: dźwigniowego, dźwigniowo-1 -zębatego, sprężynowego, optycznego, elektrycznego i pneumatycznego,

-    wyznaczania niedokładności pomiarów przyrządami czujnikowymi

Błąd kształtu jest to odstępstwo zarysu przedmiotu od odpowiadającego mu | zarysu odniesienia. Błędy kształtu mają_istotne znaczenie dla poprawnego I współdziałania stykających się części. Są odmianą nierówności powierzchni I

0    dużej nieregulamości, których odstępy wierzchołków są bardzo duże wpół równaniu z wysokością. Stosunek odstępu wierzchołków do wysokbści me^;| równości wynosi ponad 1000. Najczęściej spotykanymi rodzajami powierzchni !

1    linii zarysów części maszynowych są powierzchnie płaskie i walcowe orazl linie proste i łuki kołowe.

Pojęcia takie jak:

-    odchyłki i tolerancje prostoliniowości,

-    odchyłki i tolerancje płaskości,

-    odchyłki i tolerancje okrągłości,

-    odchyłki i tolerancje walcowości,

określone są w normie PN-78/M-02137, a wartości tolerancji - w normie I PN-80/M-02138. Oznaczenia tolerancji kształtu na rysunkach podane it w normie PN-87/M-01145. Szczególne przypadki odchyłki płaskości (wypuk-1 łość i wklęsłość), odchyłki okrągłości (owalność i graniastość); odchyłki wal' I cowości (stoźkowość, baryłkowość, siodłowość) określane są w informacjach dodatkowych normy PN-78/M-02137. Definicja względnej dokładności metrycznej oraz towarzyszące jej wartości podane są w informacjach dodatk°* wych normy PN-80/M-02138.

9.2. METODY I NARZĘDZIA POMIAROWE

9,2,1. Przyrządy pomiarowe

Rys. 9.1. Budowa ortotestu; 1 — trzpień pomiarowy, 2 — sprężyna naciskowa, 3 — dźwignia przekładniowa, 4 — dźwignia z segmentem zębatym

Ortotest (rys. 9.1). Trzpień pomiarowy 1, prowadzony w łożyskach kulkowych dotyka górną powierzchnią do kulistego zakończenia małego ramienia dźwigni 3. Drugi koniec dźwigni 3 oddziałuje na dźwignię 4, stykając się z nią w odległości r od punktu A jej obrotu.

Dźwignia 4 ma segment zębaty ż_z, zazębiający się z zębnikiem z_l, na którego osi osadzona jest wskazówka. Sprężyna śrubowa 2 zapewnia nacisk trzpienia pomiarowego. Wartość działki elementarnej w_e = 0,001 mm. Zakres pomiarowy po-działki ±0,1 mm. Niedokładność wskazań wynosi ±1 |im. Trzpień pomiarowy ma nich jałowy ok. 3 mm.

Pasametr (rys. 9.2). Kowadełko 5 jest sprzężone z krótkim ramieniem dźwigni 8 i ze śrubową sprężyną naciskową 6. Drugie kowadełko 4 jest nastawiane przez obrót nakrętki 3 i unieruchamiane tulejką zaciskową 2. Długie ramię dźwigni 8 jest zakończone segmentem zębatym i poprzez zębnik oddziałuje na wskazówkę. W korpusie 1 znajduje się dźwignia wyłącznikowa 7 do odsuwania kowadełka 5. Wartość działki elementarnej w_e = = 0,002 mm, zakres pomiarowy podziałki ±0,08 mm.

Niedokładność wskazania wynosi ±1 pm w zakresie 0,02 mm i ±2 pm w zakresie 0,08 mm. Zakresy pomiarowe pasamet-rów wynoszą: O-ś-25 mm, 25-i-50 mm, 50-r75 mm, 75-r 100 mm.

Czujnik sprężynowy — mikrokator (rys. 9.3). Trzpień pomiarowy 1 unosząc się ugina sprężynę kątową 2, co powoduje zmianę długości sprężyny spiralnej 3, w środku której umocowana jest wskazówka 4. Sprężyna zanurzona jest w rurce 5 z kroplą gliceryny, która pełni rolę tłumika. Wartość działki elemen-taxnej w_e =s 0,001 mm, zakres pomiarowy podziałki ±0,05 mm. Niedokładność wskazania wynosi ±0,5 pm.

dźwi

•gnt, w której zadanie większego ramienia spełnia wiązka promieni świetl-

Czujnik optyczny — optimetr — przyrząd pomiarowy zbudowany na zasadzie autokolimacji (obraz przedmiotu powstaje przez odbicie promieni świetlnych od Płaszczyzny zwierciadła i pojawia się w płaszczyźnie samego przedmiotu). Na jysunku 9.4 przedstawiono schemat optimetru o przekładni opartej na zasadzie

113