73955 klucz2

66 Justyna Szulich Kałuża

w dokumentach, utrwala przeżycia i stany psychiczne ludzi i grup społecznych. Poszerza się wyraźnie obszar praktycznych i naukowych zastosowań wiedzy o fotografii, a także samej fotografii. Przedmiotem refleksji naukowej socjologii wizualnej i antropologii obrazu jest właśnie opis naukowych zastosowań technik wizualnych. Fotografia wnosi szczególny wkład w następujące dziedziny badawcze nauk społecznych:

-    rejestracja stanów i zachowań osób oraz kategorii społecznych

-    utrwalenie symboliki i sposobów obrazowania treści

-    reaktywny bodziec - narzędzie pomocnicze w metodologii nauk społecznych (Olechnieki, Szlendak 2002: 7, 8).

Uzasadniona jest więc próba przeanalizowania zastosowań fotografii na polu studiów i analiz socjologicznych. Wykorzystanie fotografii na interesującym nas obszarze rozważać można dwuaspektowo. Każdy z aspektów wyznaczony jest rangą i pozycją fotografii jako materiału źródłowego w procesie badawczym. Fotografie mogą być mianowicie samodzielnym, autonomicznym lub współtowarzyszącym, nieautonomicznym, a więc pomocniczym materiałem badawczym.

Na wstępie chcę zwrócić uwagę na wykorzystanie zdjęć jako materiału uzupełniającego, a więc nieautonomicznego, towarzyszącego technikom standardowym w socjologii. Fotograficzne obrazy dostosowane do badań empirycznych, noszące nazwę fotogramów, mają liczne zastosowania zwłaszcza wśród metod jakościowych. Warto wymienić najchętniej stosowane w badaniach stanów i zachowań społecznych w psychologii i naukach społecznych. Są to (Koseła 1990: 65-66):

-    pogłębione wywiady niestandaryzowane

-    wywiady zogniskowane typu focus

-    techniki projekcyjne.

" Fotogram to narzędzie badawcze, które otwiera drzwi do wewnętrznych stanów człowieka. Oglądanie i komentowanie zdjęć jest czynnością przyjemną, bariery nieufności są tu bowiem znacznie niższe niż przy wykorzystaniu innych narzędzi badawczych. Badaczowi chodzi o to, aby osoba poddawana badaniu wydobyła pełne bogactwo treści zawarte na zdjęciu. Fotogramy mogą pełnić szereg funkcji. Najistotniejsze z nich to: ilustracyjna, informacyjna, instruktażowa, kontrolująca, weryfikująca, ukierunkowująca i wprowadzają-j ca w określoną problematykę. Szczególnie ważna, a być może najistotniejsza, jest komplementarna funkcja poznawczo-cmocjonalno-motywacyjna fotogramu. Zakłada się, że fotogram powinien wywoływać u odbiorcy określone procesy intelektualne, które z kolei pobudzą łańcuchowo emocje, a te z kolei uaktywnią działania motywacyjne. Niebagatelną rolę w odczytywaniu fotografii odgrywają, opisane zwłaszcza w literaturze z zakresu psychologii społecznej, szczególne struktury umysłu jednostek, noszące nazwę schematów poznawczych. Teoria mówi, że poznajemy zdarzenia, epizody, doznajemy indywidualnych i zsubiektywizowanych doświadczeń, ale na trwałe reje-