75087 skanuj0004 (475)

święcą szkole, ciesząc się z możliwości nauki, szczególnie z lekcji języka niemieckiego. Odnotowuje też obniżenie nastroju w domu.

Niestety, nie zachował się zeszyt, w którym moglibyśmy oczyma Dawida zobaczyć początki getta łódzkiego, założonego 8 lutego 1940 roku, a ostatecznie odizolowanego od reszty miasta pod koniec kwietnia¹. W ocalałym drugim zeszycie, który otwiera notatka z 6 kwietnia 1941 roku, zamknięta dzielnica żydowska jest już dla autora czymś oczywistym. Dawid dużo uwagi poświęca kwestii aprowizacji oraz codziennym zajęciom: szkole, pracy, udzielanym korepetycjom, zebraniom organizacji lewicowej. Znów znajdziemy tu informacje o sytuacji politycznej na święcie, ze szczególnym uwzględnieniem wieści z frontu. Opierając się przede wszystkim na plotkach, Dawid odnotowuje je w swoich zeszytach zwykle dzień wcześniej niż ukazująca się w getcie prasa. Jednak tematem najważniejszym, choć nie od razu dominującym w zapiskach, jest głód. Dziennik Dawida Sierakowiaka czytać można jako studium choroby głodowej. Z jednej strony jest to samoobserwacja chorego, z drugiej - raport z głodującego miasta.

Nim jednak skupimy się na tym centralnym problemie, warto przez chwilę popatrzeć na getto łódzkie oczyma inteligentnego siedemnastolatka, który w pierwszym okresie izolacji sytuuje swoje doświadczenie egzystencjalne w szerszym kontekście społecznym, politycznym, historycznym. Nie ma tu miejsca na rzeczy - z „dorosłej” perspektywy - błahe, takie jak romanse lub drobne utarczki z kolegami, które tak dobrze znamy z dziennika Reni Knoll.

Na początku kwietnia 1941 roku, podczas przerwy w zajęciach szkolnych chłopcu udaje się znaleźć pracę przy ważeniu i dzieleniu brukwi między pracowników warsztatu krawieckiego. O wysiłku, jakiego musiało wymagać to zajęcie, świadczy notatka: „Pracowałem dziś od 8 rano do 6 wieczór. Rozważyliśmy przeszło 3000 brukwi. Obiad jadłem na miejscu, w pożyczonym od znajomego garnku. Praca jest dość ciężka, ale niezbyt uciążliwa. Denerwuje mnie tylko system protekcji, stosowany przez osoby ważące względem urzędników i innych pasożytów w szopach”². Młodego, jak sam się określa, komunistę, działacza młodzieżowej organizacji lewicowej³ oburza to, „na jakich zgniłych, burżuazyjno-biurokratycznych podstawach utrzymuje się getto”⁴. Do białej gorączki doprowadza go postać Mordechaja Chaima Rumkowskiego⁵, przewodniczącego żydowskiej administracji getta. Dawid oskarża go o nepotyzm i tworzenie warstwy uprzywilejowanych, przy jednoczesnym nakładaniu okrutnych restrykcji na resztę mieszkańców dzielnicy. Jest oburzony dyktatorskimi zachowaniami przewodniczącego rady. 15 czerwca 1941 roku notuje:

Straszne rzeczy wyprawia ten sadysta-kretyn Rumkowski. Wyrzucił dwie nauczycielki komunistki z posad (naszą wychowawczynię Majerowiczównę i jeszcze jedną, Laksównę). Powód bezpośredni: organizowanie oporu nauczycieli przeciw wsadzonej przymusowo komisarce-naddyrektorce Weichselfiszowej, a pośredni — rzekoma działalność komunistyczna w szkole⁶.

Mordechaj Rumkowski postawił sobie za cel uratowanie za wszelką cenę choćby niewielkiej liczby Żydów łódzkiego getta⁷. Jako

153

1

Wiosną 1941 roku izolacja mieszkańców getta została wzmocniona przez ustawienie podwójnych zasieków i zastosowanie dodatkowego dozoru policyjnego. Zbliżenie do granic getta groziło zastrzeleniem. To dlatego getto łódzkie jest uważane za najbardziej hermetyczną dzielnicę żydowską w okupowanej Polsce.

2

   D. Sierakowiak, Dziennik, s. 22.

3

   Lewicowa organizacja w getcie łódzkim, Lewica Związkowa, powstała w 1940 roku z inicjatywy byłych działaczy KPP, klasowych związków zawodowych oraz uczniów i młodych robotników. Organizacja młodzieży ukonstytuowała się mniej więcej w tym samym czasie, choć niezależnie. Dopiero w drugiej połowie 1940 roku włączono ją do organizacji lewicowej. Warto przy okazji wspomnieć, że w getcie łódzkim działały różne ugrupowania polityczne, na przykład Bund, Poalej Syjon-Le-wica, Poalej Syjon-Prawica, Hechaluc, Ogólni Syjoniści, zob. Kronika getta łódzkiego, red. D. Dąbrowska, L. Dobroszycki, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1965, t. 1, wstęp Lucjana Dobroszyckiego.

4

   D. Sierakowiak, Dziennik, s. 25.

5

   Od 13 października 1939 roku, aż do likwidacji getta łódzkiego w sierpniu 1944 roku, Mordechaj Chaim Rumkowski zwany „królem getta” stał na czele Rady Starszych jako zarządzający (Przełożony Starszeństwa Żydów), z ramienia władz okupacyjnych, kilkusettysięczną dzielnicą zamkniętą. W sierpniu 1944 roku Rumkowski znalazł się wśród około siedemdziesięciu tysięcy mieszkańców getta łódzkiego wywiezionych do KL Auschwitz-Birkenau, gdzie zginął w komorze gazowej.

6

   D. Sierakowiak, Dziennik, s. 58-59.

7

   Zob, A. Rudnicki, Kupiec łódzki, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1963; A. Mostowicz, Żółta gwiazda i czerwony krzyż, PIW, Warszawa 1988; J. Baranowski, Administracja i tzw. samorząd w getcie łódzkim 1940-1944, [w:] Dzieje Żydów w Łodzi