75109 PwTiR094

186 Rozdział 7

nia, a nawet obserwacji takich zwierząt, jeśli może to powodować ich płoszenie lub niepokojenie.

Dla rozwoju turystyki poznawczej istotne znaczenie mają również formy ochrony obiektowej w postaci wprowadzenia tzw. ochrony indywidualnej w drodze rozporządzenia wojewody lub uchwały rady gminy, gdy wojewoda nie ustanowił danej formy ochrony przyrody. Może to prowadzić do uznania za pomniki przyrody starych i wyjątkowo wielkich drzew, źródeł, wodospadów, wywierzysk, skałek, jarów, głazów narzutowych, jaskiń i innych pojedynczych tworów przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupisk o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej, bądź mających indywidualne cechy wyróżniające. Przy tym pomnik przyrody w postaci tzw. drzewa pomnikowego podlega ochronie na podstawie omawianej ustawy aż do samoistnego, całkowitego rozpadu.

Ważne zaś ze względów naukowych i dydaktycznych miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych mogą być uznane za stanowiska dokumentacyjne. Ta forma ochrony przyrody odnosi się do przyrody nieożywionej w postaci miejsc niewyodrębniających się na powierzchni lub możliwych do wyodrębnienia o wskazanych cechach. Stanowiskiem dokumentacyjnym może też być miejsce występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt.

Naturalne zbiorniki wodne, tzw. oczka wodne, bagna, torfowiska, wydmy, starorzecza, skarpy, kamieńce, stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin i zwierząt, w tym miejsca ich sezonowego przebywania lub rozrodu, a także inne pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, mogą być uznane za tzw. użytki ekologiczne. Odrębna forma ochrony przyrody występuje w razie uznania za zespół przyrodniczo-krajobrazowy fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, zasługujących na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. Taki fragment krajobrazu może być jednocześnie parkiem kulturowym w rozumieniu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. i podlegać ochronie ze względów kulturowych.

W celu zachowania i właściwego wykorzystania oraz odnawiania zasobów przyrody i jej składników ustawa o ochronie przyrody przewiduje wprowadzanie licznych ograniczeń i zakazów' na obszarach poddanych ochronie. Powoduje to ograniczenia w działalności gospodarczej podejmowanej na tych terenach, ale uciążliwości z tym związane dla przedsiębiorców działających w dziedzinie turystyki lub rekreacji ocenia się jako mniej dotkliwe niż w przypadku innych przedsiębiorców. Z punktu widzenia możliwości rozwoju różnych form turystyki poznawczej oraz aktywnej na obszarach chronionych szczególne znaczenie mają takie zakazy i ograniczenia, jak zwłaszcza dotyczące polowania, wędkowania i rybołówstwa, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, palenia ognisk, ruchu pojazdów, zakłócania ciszy, używania łodzi motorowych, pływania, żeglowania. uprawiania sportów wodnych i motorowych, prowadzenia żeglugi pasażerskiej, czy używania motolotni i lotni.

Omawiana ustawa wprowadziła przepisy karne dotyczące naruszenia wymienionych zakazów lub ograniczeń zachowań, co znajduje zastosowanie również do turystów i uczestników rekreacji. Przewiduje ona odpowiedzialność za wykroczenie w postaci takich zachowań w parku narodowym lub rezerwacie przyrody, jak np. palenie ognisk lub wyrobów tytoniowych, ruch pieszy, rowerowy, narciarski lub jazda konna wierzchem poza wyznaczonymi do tego szlakami, wspinaczka, eksploracja jaskiń lub zbiorników wodnych poza miejscami do tego wyznaczonymi, biwakowanie poza miejscami wyznaczonymi, czy samo zakłócanie ciszy. Z kolei w parku krajobrazowym wykroczeniem jest złamanie zakazu organizowania rajdów motorowych i samochodowych, jak też używania łodzi motorowych na otwartych zbiornikach wodnych. Wykroczeniami są także umyślne naruszenia zakazów wprowadzonych w odniesieniu do innych form ochrony przyrody. Tego rodzaju czyny są zagrożone karą aresztu lub grzywny.

Natomiast przewożenie przez granicę bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom albo bez świadectwa fitosanitarnego roślin lub zwierząt z gatunków podlegających ograniczeniom na podstawie prawa UE, jest przestępstwem i podlega karze pozbawienia wolności do lat 5. Powinni o tym pamiętać turyści polscy wyjeżdżający za granicę i cudzoziemcy przyjeżdżający do Polski.

Specjalne tablice informujące o obowiązujących ograniczeniach i zakazach z zakresu ochrony przyrody są umieszczane na obrzeżach obszarów poddanych ochronie, przy drogach i miejscach wyznaczonych do zwiedzania lub na obiektach służących ochronie przyrody. Takie tablice przyczyniają się do wzrostu świadomości ekologicznej turystów i uczestników rekreacji, co sprzyja ograniczeniu negatywnych skutków działalności człowieka dla przyrody.

Zgodnie z ustaleniami ustawy o ochronie przyrody egzekwowaniem wskazanych zakazów i ograniczeń w parkach narodowych zajmuje Służba Parków Narodowych. Pracownicy tej służby przy wykonywaniu czynności służbowych korzystają z ochrony prawnej przewidzianej w przepisach prawa karnego dla funkcjonariuszy publicznych. Przy tym pracownicy będący funkcjonariuszami Straży Parku są uprawnieni m.in. do nakładania i ściągania grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia przeciwko przepisom z zakresu ochrony przyrody. Natomiast pracownicy Służby Parków' Kraj o brązowy cli są uprawnieni tylko do legitymowania osób naruszających przepisy o ochronie przyrody, a w razie odmowy okazania dokumentu pozwalającego na ustalenie tożsamości muszą zwracać się do policji lub innych właściwych organów o ustalenie tożsamości danej osoby.