79951 skanuj0109 (12)

222 Więź społeczna

Literatura:

Mlicki M.K., 1986, Socjotechnika. Zagadnienia cl\-c:nc ipmkscologicznc, Ossolineum, Wrocław.

1’odgurccki A., 1995, Społeczeństwo polskie, WSI*. Rzeszów.

Socjotechnika. Style działania. 1972. pod red. A. 1’ndgórcckicgo, KiW, Warszawa.

I

Więź społeczna, ogól relacji i wzajemnych oddziaływań międzyosobowych i międzygrupowych w obrębie zbiorowości, siły podtrzymujące te relacje i oddziaływania oraz wspólwystępująca z nimi świadomość identyfikacji i łączności.

Więź społeczna przejawia się w dwóch aspektach: obiektywnym i subiektywnym. Pierwszy odzwierciedla dające się rzcczo-;wo określić wspólności i związki międzyludzkie, drugi przedstawia stany świadomości: postawy wobec innych i całej zbiorowości oraz wynikające z postaw działania [P. Rybicki, 1979, s. 46].

W nawiązaniu do koncepcji Umila Durk-hcima (solidarność mechaniczna i solidarność organiczna) i Ferdinanda Tónniesa można powiedzieć, że więź społeczna kształtuje się lak w rezultacie podobieństwa zachowań wewnątrz zbiorowości, jak i w rezultacie zróżnicowania dopełniających się działań. Realne manifestacje więzi znajdują swe odzwierciedlenie w dwóch odmiennych stanach świadomości. Sytuacjom podobieństwa odpowiada spontaniczność i dodatnie emocje. W sytuacjach, w których uczestnicy społeczeństwa realizują odmienne, dopełniające się role, więź uświadamiana jest jako dana z natury łub przez ustanowienie i przeżywana jako swego rodzaju konieczność, niekiedy przykra i uciążliwa. Umacniają ją wówczas racjonalizacje i moralne uzasadnienia. Szczególnym typem więzi jest więź zrzeszeniowa, tworząca się jako połączenie spontanicznych kontaktów oraz dążeń do budowania struktur. O ile więź stanowiona jest niejako narzucona zbiorowości (przez silniejszych lub „mądrzejszych"), o tyle w systemie opartym na więzi zrzeszeniowej władza jest zawsze wyrazem i czynnikiem konsensusu społeczne ;o części składowych tego systemu. Jako t ka jest ona kontrolowana przez siły spolecz ic. Jest to, w przeciwieństwie do systemu o tartego na więzi stanowionej, sytuacja opt/malna dła dokonywania się ciągłych zmian i przekształceń systemu [K.Z. Sowa 1992, t. 65].

Wskazuje się na dwa zakresy spraw, które ludzi łączą i jednoczą. Pień szy to wspólność potrzeb i systemów w włości, na podłożu której pojawiają się p idobnc dążenia i działania. Drugi zakres wynika z nieuchronnych w każdym spolecz wistwic różnic dyspozycji indywidualnych i >olożc-nia społecznego oraz zróżnicowani: zadań jednostek i grup w podziale prac/ wraz z odpowiadającym mu systemem stratyfikacji. Stwarza to grunt, na którym ks '.tałtują się pozycje społeczne i role społeczne, tworząc sieć wzajemnych powiązań i z deżno-ści między ludźmi. „Więź społeczna tworzy się i utrzymuje przez to, co ludzi łączy, i przez to, co ludzi dzieli w zbiorowym współżyciu: nic albo przez jedno, alb ■> przez drugie, jak postulowały niektóre tcoiic. (...) Można by upatrywać idealny stan więzi społecznej w równowadze między < zynni-kami, które wiążą ludzi przez wsf ólność postaw i dążeń, i czynnikami, które zespalają ich przez powiązanie różnych >ozycji społecznych i różnych społecznych zadań. Byłaby to zarazem równowaga spor tanicz-ncj, mieszczącej w sobie ładunek c nocjo-nałny, łączności ludzi i czy to bard/:cj tradycjonalnej, czy bardziej racjonalne organizacji życia zbiorowego" (P. I ybicki 1979, s. 691-693].

W poszczególnych, konkretnych .bioro-wościach równowaga między czyn likami wspólności i czynnikami zróżnicc wania, a także między spontanicznością i r: cjona-łizmem w życiu społecznym nic jes stała, co zagraża więzi przez osłabienie lu ) atro-fię jednego jej spoiwa. Zjawisko tal ic występuje w dwóch typach zbiorowoś i charakterystycznych dla współczesnego iwiata. Masy ludzkie przejawiają podobne >otrzc-by i jednakowe zachowania, man Testują

one w sytuacjach społecznego skupienia wobec wspólnego przedmiotu zainteresowań - wielkich zawodów sportowych, festiwali muzyki, uroczystości religijnych - więź, którą można zakwalifikować jako solidarność mechaniczną. Masom brak jednakże struktury, brak związków typu zależności i powinności wzajemnych, stąd icli więź ma jednostronny, spontaniczno-współnotowy charakter. Zbiorowości w ramach wielkich organizacji przemysłowych lub instytucji mają ukształtowaną strukturę dopełniających się ról oraz systemy zależności i powinności. Zbiorowościom takim brakuje z kolei wspólnoty wartości, postaw i dążeń, bez których te zracjonalizowane struktury nic tworzą pełnej społeczności [P. Rybicki 1979, s. 593J. Lukę wynikłą z przeciwstawienia tych skrajności mają szansę wypełnić zbiorowości o charakterze zrzeszeń. (M.P.)

Zob. autentyczność w życiu społecznym, interakcja, intcrakcjonizm symboliczny, społeczeństwo, stosunek społeczny, struktura społeczna, uspołecznienie osobowości, zbiorowość społeczna, zrzeszenie.

Literatura:

Jachcr W., 1976, Zagadnienie integracji systemu społecznego, PWN, Warszawa.

Rybicki P., 1979, Struktura społecznego świata, PWN, Warszawa.

Sowa K.Z., 1988, Wstęp do socjologicznej teorii zrzeszeń, PWN, Warszawa.

Sowa K.Z., 1992, Socjologia, społeczeństwo, polityka, WSP, Rzeszów.

Więź stanowiona, zob. więź społeczna.

Więź zrzeszeniowa, zob. więź społeczna.

Władza, .jnożność podcjmowjnia i realizowania decyzji niczalcżnie_od_wojiju-dzgjdóryclildcęjyyja_\vJakiczy inny sposób "dotyczy" [S. Ossowski 1982, sT23]rUjęcic to nawiązuje do koncepcji Maxa Webera, który stosunek władzy ujmował w kategoriach prawdopodobieństwa zmiany dążeń i celów działania jednostki: „władza (Maclit)

oznacza każdą szansę, że wewnątrz jakiegoś związku społecznego zostanie przeforsowana czyjaś wola nawet pomimo oporu, niezależnie od tego, czego ta szansa dotyczy" [M. Weber 1972, s. 28], M. Weber wyodrębnił trzy typy władzy prawomocnej władzę tradycjonalną, opartą na tradycji i obyczaju, władzę charyzmatyczną, wynikającą z wiary szerokich kręgów społecznych w niezwykle zdolności i umiejętności przywódcy, oraz władzę legalna, której podstawą jest przepis prawny.

Relacje między stronami w stosunku władzy są asymetryczne - sprawujący władzę ma większą kontrolę nad zachowaniami drugiej strony niż odwrotnie. Władza, aby mogła być skutecznie sprawowana, wymaga legitymizacji (uprawomocnienia). Stosunek władzy jest kreowany przez obie strony -zarówno rządzących, jak i rządzonych. Odmowa legitymizacji prowadzi do różnych form oporu wobec władzy. Dennis 11. Wroni* -[1975, s. 553-55'!] wymienia cztery zasadnicze metody oporu: 1) dążenie do przekształcenia władzy całkowitej w system władzy obustronnej. 2) ograniczenie zasięgu władzy (liczby osób), liczby dziedzin i zakresu swobody decyzji, 3) pozostawienie bez kontroli działań gcncrowanycli przez władzę, '1) wyparcie posiadającego władzę całkowitą.

W ujęciach holistycznych przyjmuje się, że podział władzy w obrębie społeczeństwa zależny jest od podziałów występujących wewnątrz struktury społecznej. Na przykład w ntarksizmic akcentuje się tezę, że stosunki klasowe są zasadniczym czynnikiem kształtującym relacje władzy w spoleezeń- ' * stwic. Władza. definiowana jest niejednokrotnie jako .zdolność jednej.klasy do.rcali-zacjL-wląsnych interesów, nawet wbrew interesom klas pozostałych. "

W innych ujęciach władza rozumiana jest szerzej, jako możliwość wywierania wpływu na zachowania drugiej strony. Chodzi przy tym zarówno o wpływy zamierzone, jak i niezamierzone (zob. [D.H. Wrong 1975. s. 555-556]). Tradycyjny podział na rza-