80035 Werbalna0

HottOOM. 11

•    psycholingwistyko rozwojowo -w tej dziedzinie ważne są prace wywodzące się z polskiej szkoły psyclmlingwistyki rozwojowej: Gnieć Wnieś Słuigar i Barbary Bokus Shugur (1982).analizując interakcje dzieci przedszkolnych podczas swobodne) zabawy, wyodrębniła wspomniane już dwa typu dyskursu: dyskut* działaniowy, będący komentarzem dziecka do jego aktywności,oraz dyskurs tematyczny, w którym pojawia sic samodzielny temat rozmowy nie powiązany bezpośrednio z ową aktywnością. Bokus (1991) analizowała z kolei specyficzne cechy dyskursu występujące w procesie współnamicji dwojga dzieci, opowiadających historyjkę obrazkową tracciemu dziecku;

•    neurolingwistyka - interesujące są tu prace nad specyficznymi cechami dyskursu osób z uszkodzeniami mózgowymi. Dyskurs afatyków analizowała Emilia Osiejuk (1988);

•    socjolingwistyka lub socjologia języka - w tej dziedzinie badania dotyczyły przede wszystkim analiz konwersacji (por. dalej), jak też praktyk mówienia, ten. rozmaitych wariantów językowych związanych ze zróżnicowaniem społecznym. Studia nad wymową wybranych fonemów języka angielskiego w zależności od przynależności klasowej badanych prowadził w Nowym Jorku William Labov (1972). Z kolei wpływem kodu używanego w różnych klasach społecznych w Wielkiej Brytanii zajmował sięBasil Bem-Stein (1961.1972/1980). Wprowadził on rozróżnienie kodu ograniczonego i rozwiniętego (por. rozdział 10.). W Polsce badaniom nad kodami Bem-stcinowskimi poświęcone były prace Marka Ziółkowskiego (1976);

•    pragmatyka to nurt analiz zapoczątkowany przez Johna Austina, a kontynuowany przez Johna Scaric'a i Paula Gricc’a (por. rozdział 10;); rozważane są w nim takie problemy, jak użycie języka w różnych sytuacjach społecznych, akty mowy i znaczenie wypowiedzi, reguły efektywnej komunikacji, zasada kooperacji (wrócimy do tych spraw w podrozdziale 11.7.);

•    psychologia społeczna i psychologia polityczna - wtych dziedzinach stosując analizę dyskursu dochodzi się do postaw ludzi wobec różnych zagadnień społecznych, tradycyjne jest też zainteresowanie perswazyjnymi właściwościami dyskursu w odniesieniu do zmiany owych postaw. Szczególne miejsce zajmuje ui tzw. psychologia dyskursywna rozwijana przez brytyjskich psychologów społecznych; patrz podrozdział 11.7.

11.3. METODY ANALIZY DYSKURSU

1U1 Metody Jakościowe

Metody jakościowe polegają na wydobywaniu z analizowanego tekstu typowego dlań stylu komunikacyjnego (Herrmonn, 1983; Tonnen, 1982) czy kodu językowego (Bernstein, 1961) lub strategii prowadzenia i rozumienia dyskursu (van Dijk i Kintsch, 1983).

Tcun van Dijk (1984) prowadził badania dyskursu dotyczącego stosunku Ho-'64 tendrów do imigrantów i stwierdził, że model sytuacyjny takiego dyskursu ma

charakter modelu sytuacji konfliktowej, nic bez wskazywania możliwości jej rozwijania.

Przykładem metod jakościowych są też analizy dyskursu aksplanacyj-n c go. w którym wskazuje się przyczyny zachodzących zjawisk. W odniesieniu do sytuacji społecznych (imigrantów w Szwajcarii) badał ten typ dyakurro Uli Win-disch (1985). Im więcej przyczyn analizowanych zdarzeń, w które uwikłana byli imigranci, potrafili wskazać badani przezeń Szwajcarzy, tym większą wykazywali zdolność do dccentracji, czyli przyjęcia perspektywy innych osób. Ta zdolność byka dla autora wskaźnikiem tolerancyjnej postawy wobec imigrantów

Wiele analiz w psychologii społecznej poświęcono analizom dyskursu p e r s w a zyjne go, w którym idzie o wpływanie na postawy innych lodzi (Nęclci, 1992). Wyróżnia się cztery typy takiego dyskursu, wynikające z kombinacji dwóch odmiennych nastawień i dwóch różnych orientacji. Można być nastawionym bądź na karanie, bądź na nagradzanie. Orientacja dotyczy nadawcy lub odbiorcy.

Orientacja na nadawcę przy nastawieniu na nagradzanie wyraża się w obietnicach, odwoływaniu się do uczuć i opinii pozytywnych lub do pozytywnego konformizmu („Ludzie, których cenisz, pochwalą cię”); perswazja bywa poprzedzana jakimś upominkiem (korupcja).

Orientacja na nadawcę przy nastawieniu na karanie to groźby, opinie negatywne, konformizm negatywny („Ludzie, których cenisz, potępią cię”), manipulacja awersyjna będąca przeciwieństwem korupcji (karanie przed perswazją).

Z kolei orientacja na odbiorcę przy nastawieniu na nagradzanie apeluje do moralności („Tak należy się zachowywać”), do pozytywnych emocji („Będziesz dobrze się czuć”), do wzorów lub autorytetów.

Natomiast przy nastawieniu na karioie (i orientacji na odbiorcę) perswadujący najpierw odwołuje się do wdzięczności odbiorcy lub do jego współczucia (.Jeśli tego nic zrobisz, mmc spotka coś złego”), zapowiada wyrzuty sumienia bądź przedstawia wzór negatywny („Tylko idiota/nikczcmmk tak myśli/

postępuje”).

11.3.2. Metody Ilościowe

Metody ilościowe analizy dyskursu polegają na stosowaniu wskaźników liczbowych. Są one także nastawione na analizę treści (a nawet przez lata taką właśnie nazwę nosiły). Prekursorem analizy treści jest polski socjolog Florian Znaniecki, który w latach 1908—1918 wraz z Williamem Thomasem badał status polskich emigrantów w Chicago na podstawie ich listów i pamiętników. Od pierwszej wojny światowej metoda ta jest używana w studiach politologicznych do analizy tekstów propagandowych. Jakie wskaźniki są tu stosowane?

Jednym z podstawowych wskaźników jest dobranie s 16 w-k luczy, słów ważnych dla interpretacji danego tekstu (np. w tekstach propagandowych: władzo. partia, postęp, przodować itp.), a następnie podanie ich frekwencji w sto- 165