83378 Zdjęcie1342 (2)

ciych. Ideały to nic innego, jak „idee, w których odbija się i streszcza życie społeczne w kulminacyjnych momentach swego rozwoju".* Jeżeli nawet codzienność chronicznie od ideału sie odchyla, to nauka może zawsze do niego dotrzeć poprzez prosta obserwacja faktów. Nauka odkrywa na przykład, jakie są niezbędne warunki życia społecznego. „Jak można nie widzieć — pyta retorycznie Durkheim — że, przyjmując, iż człowiek chce żyć, bardzo prosta operacja przekształca bezpośrednio ustalone przez naukę prawa w imperatywne zasady postępowania? Bez wątpienia nauka zmienia sie wtedy w sztukę, ale to przejście odbywa sie bez naruszenia ciągłości”.*, Jak już wspominaliśmy, kluczem do całej operacji ¹ fiest rozróżnienie faktów „normalnych” i „patologicznych”. Dzięki niemu możliwa jest owa _(łre-1 windykacja uprawnień rozumu bez popadania I jr ideologią”; dzięki niemu „nauka będzie w sta-i nie oświecać praktykę, pozostając wierną swej ^{1 2}

-niruw uwagi problem solidarności społecznej, * uwając n* bok problematykę podziałów i kon-JŁ klasowych; gdy rozwój podziału pracy łą-|_z perspektywą zaniku partylrularyzmów grupowych itd., lid. Rzecz w tym jedynie, że swojej Ideologii nadał on swoistą formę nauki o rze-ciich społecznych, zdolnej rzekomo do cudownego przejścia od nauki o moralności do moralności sa-mej i od „społeczeństwa realnego" do społeczeństwa idealnego". „A jeśli przedsięwzięcie to nie wydaje się mu [socjologowi] niemożliwe, to dlatego, że społeczeństwo spełnia wszystkie warunki, niezbędne do wytłumaczenia tych sprzecznych cech. Ono także pochodzi z natury, jednocześnie panując nad nią. To nie tylko wszystkie siły świata w nim się zbiegają, lecz, co więcej, tworzą w nim syntezę, dając w ten sposób wytwór, który przewyższa pod względem bogactwa, złożoności i siły działania wszystko, co się na niego składało. Jednym 'słowem, należy ono do natury, lecz do natury, która osiągnęła najwyższy stopień rozwoju i skoncentrowała wizystkie swoje siły, aby przewyższyć niejako samą siebie".¹

Stwierdzić tedy możemy rzecz paradoksalną: jeżeli Durkheimowi potrzebna jest rzeczywiście „diwinizacja społeczeństwa”, mistyka „duszy zbiorowej" itp., to potrzebna jest przede wszystkim do ratowania pozorów czystej nauki tam, gdzie w istocie idzie już tylko o aiirmację jednego ze zbiorowych ideałów. Konkretne badania nad religią, prawem, moralnością etc były najzupełniej możliwe — jak staraliśmy się to pokazać w poprzednim rozdziale — bez tego wszystkiego; możliwa była nawet ogólna teoria społeczeństwa. Połączenie postulatu czystej nauki z ambicjami) reformatorskimi wymagało koniecznie Interwencji owego nowego Boga-cudotwórcy, jakim było nie- \ rzadko durkheimowtkie społeczeństwo. I, osta- | ³

Własnej metodzie”.* Tak więc na przykład Durkheim, szkicując swój projekt rozwoju korporacji jako remedium na aktualne bolączki społeczeństwa kapitalistycznego, mógł być głęboko przekonany, iż zajmuje się naukowo faktami, choć w istocie uprawiał już tylko „ideologię”, powtarzając zresztą koncepcję, do jakiej niektórzy myśliciele konserwatywni i Proudhon doszli o wiele wcześniej zupełnie innymi drogami.

Ale ideologiem Durkheim był nie tylko wtedy, gdy formułował określone zalecenia praktyczne dla swoich współczesnych. Był nim także wówczas, gdy przeprowadzał wspomniane rozróżnienie faktów „normalnych” i „patologicznych”; gdy stawiał

1

   E. Durkheim: Sociologie et philosophie, cyt wyd., s. 135-136.

2

   E. Durkheim: De la diviskm du tramil social, cyt wyd., s. XI*

² E. Durkheim: Les Regles de la methode sociolo-giąuc. cyt wyd., s. 49.

M

3

Ł Durkheim: Sodolopie et philosophie, cyt wyd, s. 141, przekład Klemensa Szaniawskiego.