87357 IMG75

XXXII I. EPOKA J-MII-Y BRONTI-

moda ta utrzymywała się przez pewien czas na początku w XI w., a w czasach wiktoriańskich czytała je jeszcze szeroka pub! czność, ówczesna awangarda stawiała sobie już inne wymagani¹ W poezji angielskiej początek XX w. zaznacza się wiclkir odrodzeniem pod hasłami romantyzmu. Za oficjalne narodzin romantyzmu w Anglii uważa się, wyłączając mało znanego wów czas Williama Blakc’a, wydania poezji Wordswortha i Golertdge’i pt. Ballady liryczne (Lyrical Ballads 1798, 1800). Wkrótce pc nich dorasta nowe, bardziej bojowe pokolenie romantyków; Gcorgc Gordon Byron (1788—1824), Percy Bysshe Shelley (1792—1822) i John Keats (1795—1821), z których Byron i Shelley, sławni buntownicy, uzyskują natychmiastowy rozgłos (choć na przyszłe pokolenia poetów najtrwalszy okazał się wpływ Keatsa). Sława Byrona usunęła w cień innego ulubionego wówczas poetę, który zniechęcony niewiernością swoich czytelników postanowił przerzucić się na pisanie powieści. Był to Walter Scott.

już od pierwsze) swej powieści Sir Walter Scott (1771—1832) zajmuje na okres dwudziestu z górą lat naczelną pozycje wśród angielskich powicścśopisarzy. Niezrównany autor romansów historycznych, przeważnie z dziejów Szkocji, którego stawa obiegła cały świat i zrodziła w wielu krajach długotrwała modę na utwory tego typu, obfitujące w romantyczne przygody, bohaterskie postacie i malownicze opisy tła i obyczajów, uhistorycznił powieść gotycką i nadał jej poważniejszy charakter. Dla współczesnych był pisarzem fascynującym, zgodnie z romantyzmem epoki. Wiek XX przyćmił tę sławę, a spośród współczesnych mu pisarzy przyznał najwybitniejszą rangę zaniedbywanej w swoich czasach autorce, Janc Au sten (1775—1817), znakomite) obserwatorce ówczesnego życia, obyczajów i psychologii ludzkiej. Jej powieści, niefortunnie ograniczone w tematyce (pisała wyłącznie o znanych sobie środowiskach) i prekursorskie w realistycznej technice powieściowej, której to zalety wówczas nie doceniano, zdawały się w tym okresie zbyt przyziemne jak na modę romansów, a zbyt mało związane z szerszą problematyką polityczno—społeczną jak na rodzącą się modę utworów społecznie zaangażowanych.

Ostatnie powieści Janc Austen, Opactwo Northanger i Per-swasje, ukazały się (pośmiertnie) w r. 1818; ostatnia powieść Waltera Scotta — w r. 1832. W pięć lat potem, z pojawieniem się pierwszych powieści Charlesa Dickensa (1812—1870): Klubu Pickwicka (1836-—1837) i Olivera Twista (1837—1838)²⁴ powieść angielska weszła w nową erę; główny nurt powieści wiktoriańskiej, jak łatwo ocenić z perspektywy, odwrócił się od gotyckiej lantastyki i historycznych romansów, skupiając się na współczesnej problematyce społecznej. Indywidualny bohater powieściowy występuje teraz przeważnie w znaczącej sytuacji społecznej, staje się jej reprezentantem i symbolem.

Potrzebę zwrócenia uwagi na krzywdzące nadużycia w funkcjonowaniu instytucji społecznych widzieli już Fielding (zwłaszcza w Amelii, 1751) i Smolłett (w Roderick Random, 1748). Lecz zaangażowanie społeczne w powieści wiktoriańskiej staje się dobitniej niż kiedykolwiek dotąd naczelnym celem twórczości literackiej. Choć realizm XIX-wieczny wykazuje czasem pewne wpływy fantastyki i romansu, formą przeważającą stała się narracja realistyczna, która najbardziej odpowiadała ambicjom ukazania problemów współczesności i przeprowadzenia jej krytyki. Powieści te miały najczęściej charakter dydaktyczny oraz ton moralizatorski i zgodnie z obyczajowością ówczesną nakazywały oględność w traktowaniu tematów drastycznych. Niedwuznaczny przekaz moralny, jasny podział bohaterów na pozytywnych i negatywnych i sprawiedliwość poetycka w odpowiednim rozdziale końcowych nagród i kar były dobrze widziane i zalecane. Zakłócenia w tym schemacie groziły posądzeniem o cynizm (co spotkało Thackeraya) lub brutalność (to stało się udziałem Emily Bronić).

Podwójne daty dotyczą cyklu odcinków powieści drukowanych po raz pierwszy w czasopismach. ¹

1

^ U K Bronię Wichrowe Węgorza