89806 skanuj0007 (193)

176

Urodzenia

177

Ruch naturalny ludności

Konstrukcja tablic długości trwania związku małżeńskiego jest w pełni analogiczna do konstrukcji tablic częstości zawierania małżeństwa. Pierwsza kolumna zawiera długość trwania związku małżeńskiego k wyrażoną w latach. Dwie następne kolumny zawierają prawdopodobieństwa rozwiązania związku małżeńskiego w ioku k na skutek rozwodu lub zgonu co najmniej jednego ze współmałżonków. Są to wielkości ustalane na podstawie autentycznych danych odnoszących się do badanej ludności. Wszystkie pozostałe wartości podane w tablicach powstają w wyniku algebraicznych zależności omówionych wyżej na przykładzie tablic częstości zawierania pierwszego małżeństwa przez mężczyzn.

W tablicach, poza wymienionymi już prawdopodobieństwami, podane są odsetki małżeństw rozwiązywanych przez rozwód w dowolnym roku k (jwania małżeństwa. Syntetyczną miarą obrazującą zmiany w długości trwania małżeństwa jest średnia liczba lat pozostawania w związku małżeńskim do momentu rozwiązania związku przez rozwód lub zgon co najmniej jednego ze współmałżonków. Największą trudność przy konstrukcji tablic długości trwania związku małżeńskiego stanowi brak podstawowych tabulacji, które umożliwiłyby wyznaczenie prawdopodobieństw zgonów współmałżonków w zależności od długości trwania małżeństwa.

7.3

Urodzenia

W różnych krajach przyjmuje się różne podstawowe i dodatkowe kryteria ustalania faktu żywego urodzenia, co utrudnia porównywanie danych w skali międzynarodowej.

W naszej praktyce statystycznej, do grudnia 1962 r. jako żywo urodzonego traktowano noworodka, który przyszedł na świat bez względu na czas trwania ciąży i w chwili przecinania pępowiny, tj. w momencie ukończenia porodu, dawał znaki życia (bicie serca, oddychanie lub ruchy mięśni) lub nie dawał znaku życia, ale został do życia przywrócony. Za martwo urodzonego uważano natomiast noworodka, który przyszedł na świat po upływie 28 tygodni trwania ciąży i który w momencie ukończenia porodu nie dawał znaku życia i nie został do życia przywrócony.

Od 1.01.1963 r. do 20.06.1994 r. obowiązywała następująca definicja żywego i martwego urodzenia. Noworodkiem żywo urodzonym jest taki noworodek, który bezpośrednio po wydaleniu lub wydobyciu z ustroju matki wykazuje przynajmniej jedną z oznak życia (bicie serca, oddychanie, tętnienie pępowiny, skurcze mięśni zależnych od woli), jeżeli: 1) waży co najmniej 1001 g albo 2) waży co najmniej 601 g, lecz mniej niż 1001 g, i przeżył co najmniej 24 godziny. Noworodkiem martwo urodzonym jest noworodek, którego zgon nastąpił przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki i który w chwili urodzenia waży co najmniej 1001 g. Ponadto w powyższym okresie rozróżniano w polskiej sprawozdawczości statystycznej dwie dodatkowe kategorie urodzeń⁸.

¹ Instrukcja Ministrów Zdrowia i Opieki Społecznej. Obrony Narodowej. Spraw Wewnętrznych. Komunikacji ot az Sprawiedliwości z dnia S.V 1962 r w sprawie stosowania jednolitych pojęć dotyczących porodów i urodzeń (M.P. 1962. nr 48. poz 237)

178

Ruch naturalny ludności

Urodzenia

179

Noworodek niezdolny do żyda t oznakami życia był to noworodek, który urodził się, wykazując przynąjmniej jedną z oznak życia, ważył mniej niż 1001 g, ale nie mniej niż 601 g, i nie przeżył 24 godz. Do 1962 r. ta grupa noworodków była zaliczana do urodzeń żywych, od 1963 r. noworodki niezdolne do tycia stanowiły odrębną kategorię urodzeń, a ich zgony nie były ujmowane w statystyce zgonów. Noworodek niezdolny do życia bez oznak żyda był to noworodek o wadze poniżej 1001 g, nie mniejszej niż 601 g, którego zgon nastąpił przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki. Ta kategoria urodzeń do 1962 r. nie podlegała rejestracji, a tym samym nic była ujmowana w sprawozdawczości dotyczącej urodzeń i zgonów

Płody o wadze 600 g i mniejszej nie były uwzględniane w sprawozdawczości statystycznej urodzeń i zgonów.

W dniu 1.07.1994 r została w Polsce wprowadzona definicja urodzenia (i zgonu) zgodna z rekomendowaną od wielu lat przez Światową Organizację Zdrowia, która głosi, że żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek oznaki życia (jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli). Każdy taki noworodek jest uznawany za żywo urodzonego. Do celów statystyki dokumentacja medyczna obejmuje wszystkie płody i noworodki, które w chwili urodzenia ważyły co najmniej 500 g lub gdy nie jest znana masa urodzeniowa, ale zostały wydalone lub wydobyte z organizmu matki po co najmniej 22 tygodniach trwania ciąży lub gdy mierzą co najmniej 25 cm.

Martwe urodzenie (zgon płodu) jest to zgon następująpy przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem dziecka z ustroju matki, niezależnie od czasu trwania ciąży. W polskiej statystyce od 1994 r. ogólna liczba urodzeń składa się z dwu zbiorowości: urodzeń żywych i martwych Dotychczasowe urodzenie noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia jest rejestrowane obecnie jako urodzenie żywe i jednocześnie jako zgon niemowlęcia. Ma to oczywiście wpływ na poziom współczynnika urodzeń, przede wszystkim jednak na poziom współczynnika zgonów niemowląt (por. punkt 7.4.3). Natomiast dotychczasowe urodzenie noworodka niezdolnego do życia bez oznak życia jest rejestrowane jako urodzenie martwe.

Warto pamiętać, że roczniki statystyczne GUS za lata 1963-1993 zawierają dane według ówczesnych definicji, natomiast od 1994 r. odpowiednio przeliczone wstecz według aktualnie przyjętej definicji. Dane te są porównywalne bezpośrednio z danymi innych krajów, gdzie zawsze stosowano zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia.

W statystyce medycznej jest używana definicja porodu, głosząca całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki produktu poczęcia, po ciąży trwającej minimum od 22 do 28 tygodnia (Światowa Organizacja Zdrowia zaleca 28 tygodni). Jest to okres ciąży, po upływie którego normalnie ukształtowany płód uważa się za zdolny do życia poza ciałem matki. Wcześniejsze wydalenie płodu jest nazywane poronieniem. Poronienie może być samoistne bądź sztuczne, zwane inaczej sztucznym przerwaniem ciąży.

Porody dzielą się na pojedyncze i wielorakie, kiedy rodzi się jednocześnie więcej niż 1 noworodek.

W tablicy 7.9 przedstawiono proporcje poszczególnych kategorii urodzeń. W większości analiz demograficznych podstawową kategorię stanowią urodzenia żywe.

Urodzenia martwe stanowiły 0,6% ogólnej liczby urodzeń w 2000 r. Udział ten wykazuje tendencję malejącą. Warto wreszcie dodać, że urodzenia pozamałżeńskie stanowiły w 2000 r. w Polsce ok. 12% ogólnej liczby żywych urodzeń. Udział tej kategorii urodzeń wykazuje tendencję rosnącą.

Tablica 7.9 Urodzenia

Łata	Ogółem	W procentach ogółem			fb 10000 ■rodzcó źjrwydi przypada martwych
			eiMiwc	w* uoóted *y*>*fc
		Ogółem
1960	677956	98.8	12	952	127
1970	S54201	98,8	12	95,0	116
1980	701553	992	0,8	952	83
1990	551660	99.3	0.7	93,8	72
2000	380476	99,4	0,6	87.9	56
		Miasta
1960	284053	98.7	U	94.3	129
1970	252 UO	98,9	1,1	94,3	116
1980	386615	99,2	0.8	94,8	86
1990	294576	99,3	0.7	922	72
2000	209453	99,5	0.5	85,2	54
		Wieś
1960	393903	98.8	12	96.1	125
1970	302091	98.8	12	95.6	118
1980	314938	992	02	95.8	82
1990	257081	99.3	0.7	95,6	73
2000	I7I023	99,4	02	912	59

Z15d I o: Opracowanie własna na podstawie Mocznik Dcmutgtafletny, GUS, a różnych !ai

Po drogiej wojnie światowej coroczna liczba urodzeń żywych wykazywała nieprzerwaną tendencję zwyżkową aż do 1955 r., w którym osiągnęła najwyższy powojenny poziom — 794 tys. Kolejne lata przynosiły spadek liczby urodzeń, z najniższym poziomem w 1967 r.—520 tys.; zostało to spowodowane systematycznym spadkiem płodności kobiet (por. punkt 132) oraz niekorzystnymi zmianami w strukturze wieku rozrodczego kobiet. Wkraczanie licznych roczników powojennego wyżu demograficznego do giupy wieku rozrodczego przyniosło w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku ponowny wzrost bezwzględnej liczby urodzeń. Przewidywano, żc echo urodzeń wyżu demograficznego z lat pięćdziesiątych XX w. osiągnie swoje apogeum w 1980 r. Na skutek oddziaływania pewnych rozwiązań polityki społeczno-ekonomicznej (zwłaszcza wprowadzenia płatnych urlopów wychowawczych—bliższe omówienie w podrozdz. 10.7) liczba urodzeń rosła do 1983 r., w którym osiągnęła poziom 721 tys Następne lata przyniosły coroczne zmniejszanie się liczby urodzeń — w 2000 r. liczba urodzeń żywych wyniosła 380 tys.