IMG�13 (2)

168

Studium III. Czai

laty wprzód, nim opowiadane zaszły wypadki”« — zaczyn. J sarz właściwie nową powieść w powieści; w Chacie L „Ej (1653    1854), gdzie akcja dwóch pierwszych tomów toczy _sg

przez półtora roku, następuje potem czasowe wydłużenie i w tm zultacie „historia” rozciągnie się na niemal 20 lat.^M Spośród] obszerniejszych utworów międzypowstaniowych o rozbudowanej konstrukcji fabularnej chyba tylko w kilku — w tyj w Dwóch światach (1855) — zachowywał Kraszewski względni konsekwentnie krótką, paroletnią ramę czasową akcji.

W powieściopisarstwie Korzeniowskiego obie realistyczne ten-j dencje, tj. tendencja skracania czasu akcji i tendencja] temperowania liczby wydarzeń oraz rugowania wy d a r zen dziwnych uwidoczniły się z wyrazistością większą niż u któl regokolwiek pisarza międzypowstaniowego. W Spekulancie akcja! rozgrywa się w ciągu kilkunastu miesięcy (od lutego 1843 roku j do wiosny roku następnego). W Kollokacji historia postaci uwik-fl łanych w konflikty w Czaplińcach obejmuje około póltrzecia I roku (od połowy października 1838 do drugiej połowy maja 1841), 1 podobnie jest również w Emerycie (nawet niespełna dwa i pól j roku, bo od lata 1847 do jesieni 1849). W Garbatym historii! jest czasowo dłuższa, bo rozciąga się na około 5 lat⁵⁴ (od lata 1835 — do roku 1841). We Wdowcu wydarzenia akcji wypełniają! około 6 lat, przy czym między pierwszym zespołem zdarzeń 1 (rozdz. I—V) a drugim (rozdziały pozostałe) upływa 5 lat nie | wypełnionych wypadkami.

Stosunkowo rozległy jest czas akcji Krewnych; od 29 czer- I wca 1834 do roku 1848 mija przecież aż 14 lat.

Spośród powieści bez ramy kompozycyjnej nietypowe dla | twórczości Korzeniowskiego tendencje organizowania czasu akcji I występują we wspomnianej w kontekście „małych wędrówek” Wypratoie po żonę, w Tadeuszu Bezimiennym oraz w Szczęściu I za górami. Nietypowość Wyprawy polega na nadmiernym skróceniu, nietypowość dwóch pozostałych utworów — na nadmier- ^{1 2}

dopowiedzeń dotyczących samej akcji.

, „uu. poouUw.nU p»»w<»«»«r-

L_vm wydłużeniu (w Bezimiennym akcja zawiera się pomiędzy K września 1814 a rokiem 1834 lub 1835 z kilkoma przerwana. | tym jedną ponad ośmioletnią, w Szczęściu ca górami wynosi

lei ponad 20 lat).    _v

W powieściach z ramą kompozycyjną, swoiście rozdwajającą czas świata przedstawionego poprzez wprowadzenie dodatkowej (tj. „ramowej'*) warstwy tego czasu, mamy do czynienia w zasadniczych partiach fabularnych bądź z właściwą Korzeniowskiemu konstrukcją kilkuletnią (Wędrówki Oryginała i Garbaty), bądź, jak w Panu Stolnikowiczu Wołyiiskim — z wydłużeniem właściwym opowieści biograficznej, bądź wreszcie w Nowych wędrówkach Oryginała z unikalnymi u Korzeniowskiego komplikacjami konstrukcji szkatułkowej, tj. przenoszeniem się za I pośrednictwem różnycb narratorów — w rozmaite lata czasu [ dziejowego, a także w sferę czasu fantastycznego. Czasem fan ta-I    * fantastyką w ogóle zajmować się tu jednak bliżej

me ędziemy, ponieważ mają one w twórczości powieściowej Korzeniowskiego miejsce marginesowe, są w stosunku do propozycji zawartych w ówczesnej prozie romantycznej zdecydowanie I    fis przede wszystkim nie mają autonomii „ontologicz-

I ^    mędrótokach Oryginała opowieści fantastyczne

s żą raczej jako exempla ilustracyjne wykładanych tu tez mora-lutycznych, niż się kojarzą z romantyczną problematyką metafizyczną i prawdziwą fantastyką.

We wszystkich swoich najważniejszych i najbardziej cenionych powieściach osiągnął Korzeniowski rzadko wtedy u nas spotykaną klarowność fabuły. Wypowiadający się na ten temat

ⁿ Notce wędrówki Oryginała zawierają szereg znaków zależności tui Poganki, począwszy od zasadniczego motywu niszczycielskiej miłości „pogańskiej² (demoniczna Hrabina Tumierska i Gabriel Czarosz), a na tego typu motywach kohcząc, jak ucieczka bohatera od najbliższych do krainy złudnego szczęścia, magiczna moc portretu itp. Jak opowieść Beniamina ma w utworze Żmichowskiej charakter fantazji-paraboli przedstawianej przez romantycznego bohatera (autorka jest słuchaczką i jakby „zapisy-sraczka” teł opowieści) tak i w Nowych wędrówkach Oryginała niezwykła Czarosza^nie idzie na rachunek autora, jest bowiem fantazją spi-T*rmoantvcznego poetę, którego manuskrypty za pośrednictwem sie do rąk autorskich. Ewidentne te zależności, potwier-Oryginała dostały się g_lformac3ł skimborowicza o uznaniu, jakim Korze-dzające prawdziwość m _ani trochę nie niwelują różnicy stanowisk ideo-niowski darzy*    _w obu utworach; powieść Korzeniowskiego ma wy-

wych wyrażającym » ^balistyczną. ma być przestrogą przed pokusami mowę i^edn°*_JS?jSeniem racji programu organicznikowskiego.

1

*• J. I. Kraszewski, Zyamuntotomfcim czn*i, o-    _    .

1966, s. 326, BN I 91.    czaty. Oprać. W. Danek. Wrocław

2

-Zob. S. Turowski, Wstęp, _w. j_t ^ Kr«._r„_u, . ,

uńeść to trzech tomach, Lwów 1934, s. V_VI (BN i Chata za tosią. Po-

“ Rudymentarna rama kompozycyjna prz*dh,*i w epilogiem, czas akcji do ^r-    nie wnosi Jednak ’    swego rodzaju

-----nei akcii.    ^wnak właściwych epilogom i