leksyka002

46

ZROZUMIEĆ LEKSYKOGRAFIĘ

pisze wyraz jabłko po polsku. Dlatego też używa się słowników do wprowadzania takich samych rozwiązań jakiegoś problemu. To jest ważna funkcja słownika, zwana kodyfikacją. Słowniki, jak i gramatyki, normalizują użycie języka, przy czym oczywiście aspekty formalne, jak pisownia, wymowa, formy fleksyjne, można znacznie lepiej w ten sposób kodyfikować niż znaczenie.

Funkcja słownika - lekcja z historii leksykografii

Znakomicie widać, że słowniki są urządzeniami tekstowymi, gdy się studiuje ich historię: leksykografia zaś szczyci się długą historią, istnieje już od 4000 lat. Co interesujące, jest ona jedną z nielicznych dziedzin, których historia jest ciągle żywa: w zasadzie wszystkie typy słowników, jakie znamy z historii, są nadal w użyciu, choć może nie wszystkie ich odmiany. Nie spotkamy mianowicie już słowników pisanych wierszem²⁵. Co więcej, leksykografia zdaje się być kolejnym potwierdzeniem znanego twierdzenia, że filogeneza powtarza ontogenezę: człowiek w swoim rozwoju osobniczym za każdym razem powtarza rozwój gatunku ludzkiego. W rozwoju osobniczym większość uczących się języka czy to ojczystego, czy obcego powtarza w ramach swojego życia tę historię leksykografii, niezależnie od tego, czy zostali do tego przygotowani, czy nie.

Powtórzmy jednak: zasadniczym celem słownika, jego funkcją, jest pomoc przy odczytaniu konkretnego tekstu. Tak właśnie powstawały pierwsze słowniki, jako uwagi czy tłumaczenia na marginesie lub pod nieznanymi wyrazami mało zrozumiałego konkretnego tekstu, a zwłaszcza tekstu o wielkiej doniosłości, który koniecznie należy zrozumieć, jak np. Biblia czy inny tekst sakralny. Uwagi te nazywamy glosami. Glosy stanowią najnaturalniejszy rodzaj słownika, ponieważ jest to słownik ściśle związany z pewnym tekstem i pewnym kontekstem. Oczywiście, z natury rzeczy wiele takich uwag, tłumaczeń, musiało się powtarzać od jednego tekstu do drugiego. By nie powtarzać żmudnej pracy, można było w sposób naturalny zebrać glosy razem, w odrębny słowniczek. Taki słowniczek mógł służyć pomocą przy odczytaniu

To się wiąże z faktem, że znacznie mniej uczymy się na pamięć, ponieważ forma wierszowana była zawsze traktowana jako mnemotechniczna.

LEKSYKOGRAFIA I SŁOWNIK - WYJAŚNIENIA OGÓLNE

kilku, czy kilkunastu, tekstów o tej samej tematyce. Jednak ogólniejszy zbiór leksyki mógł służyć i do nauki wyrazów, potrzebnych do odczytywania tekstów: łatwiej się nauczyć na pamięć osobnego zbiorku wyrazów niż wydobywać owe wyrazy z komentowanego tekstu ciągłego. Takie zbiorki wyrazów, odnoszących się do Tekstu, czyli do Biblii, nazywane są mamotrektami (co znaczy 'piersią karmiony’). Mamotrekty oczywiście mają układ tekstowy, podają wyrazy w kolejności pojawiania się ich w określonym tekście, ponieważ służyły do odczytania konkretnego tekstu.

Wszyscy uczący się języków obcych świetnie znają metody leksykogra-ficzne, typowe dla wczesnego etapu historii leksykografii - sami dopisywali glosy na tekstach obcojęzycznych albo też zbierali glosy w słowniczki. Zupełnie naturalnie też słowniki, które odrywają się od konkretnych tekstów, pozostają w zamkniętym kręgu tych samych dziedzin: wczesne słowniczki ss zwykle tematyczne, ogarniają słownictwo czy terminy jednego rodzaju tekstu na przykład tekstu nacechowanego: wyszukanego, literackiego albo teksti traktującego o rzeczach 'uczonych’, technicznych, naukowych.

Późno zaczęto stosować układanie objaśnianych wyrazów według kolej ności liter składowych, układ taki utożsamiamy z porządkiem typowo słów nikowym. W leksykografii angielskiej, o dłuższej historii niż polska, po pier wocinach w czasach anglosaskich, porządek alfabetyczny haseł pojawia si dopiero w wieku XVII. Także i w leksykografii polskiej alfabetyzacja wdraża na była długo. Z początku zresztą układano jedynie hasła według ich pierw szych liter, następnie według litery następującej etc. Co ważne jednak, alfa betyzacja jest metodą czysto formalną, jednym ze środków typowo leksykc graficznych, który służy do szybkiego odnalezienia hasła w słowniku. Nadaj się do słownika stosunkowo małego, nadaje się także znakomicie do słown ka, który nie ma służyć do ogarnięcia tylko jednego tekstu, czy tekstów tylh jednego rodzaju, ale wielu tekstów.

Większość problemów leksykografii pojawia się w momencie, gdy słowni ma służyć do 'przetwarzania’ wszystkich wyrazów jakiegoś języka, niezale nie od tego, gdzie występują, czyli w oderwaniu od konkretnego tekstu czy ( grupy tekstów powiązanych tematycznie. Ponieważ użytkownik nie ma ji kontekstu, na którym może się opierać, słownik zaczyna w siebie wchłani teksty, ich fragmenty, by jednak ten kontekst udostępnić użytkownikowi. Sło¹ nik z pragmatycznej pomocy tekstowej zmienia się w rodzaj metatekstu, te stu traktującego o wszystkich innych tekstach.