44377 str008

Wyznaczenie błędu indeksu oraz sposób rektyfikacji kola wierzchołkowego prześledzimy na przykładzie teodolitu z libolą koliniacyjmi i mikrometrem koincyden cyjnym.

W pierwszym etapie wyznacza się wartość błędu indeksu M. W tym celu ustawiamy teodolit na statywie lub spodarce wieżowej, poziomujemy go i ustawiamy lunetę na daleki, dobrze widoczny punkt, wprowadzając na niego kreskę poziomą w okolicy środka krzyża. Doprowadzamy do koincydencji obrazy końców pęcherzyka libeli kolimacyjnej, sprawdzamy nacelowanie i dwukrotnie odczytujemy mikrometr. Te same czynności wykonujemy przy drugim położeniu koła, obierając jako cel ten sam punkt. Uzyskane odczyty koła niezrektyfikowanego, zapisane w kolumnie 3 tablicy 1.3, stanowią podstawę obliczenia poprawnej wartości kąta a i wyznaczenia błędu indeksu.

Dane do obliczenia kąta a i błędu indeksu    Tablica 1.3

		Odczyty			Odcz. śr.	Kąty pion. z odcz.	Kąt pion.
Cd	Kulo	0,	Koinc.		oL	a, =90°-O,	właściwy
		<>„	1	2	o„	x„ = 0,, -270°	* = J (<*, + af)
A	I.	S(T32'	18"	18"	86^<!32T8"	3‘’27'42"	3°27'32"
A		27.1"27'	21"	23"	273"27'22'' 359°59'40"	3^t!27'22"

I < >hlu zenie błędu indeksu z sumy odczytów

M = i (359°59’40" - 360°) = -10"

¹ i iblic/enie błędu indeksu z kątów

M = <Xp — a = 3°27'22" - 3°27'32" = - 10"

M = a - a_L = 3°27^,32" - 3°27'42" = -10"

Ponieważ drugi odczyt wykonano przy KP i luneta jest nastawiona na cel, obliczymy odczyt R,,, który powinniśmy w tym przypadku otrzymać z koła zrek-tvlikowanego. Na podstawie równania błędu ideksu mamy

R_P = O_p - M = 21T2T22" — (—10") = 273°27'32"

Sprawdzamy teraz koincydencję obrazów końców pęcherzyka libeli i nastawiamy końcówkę 7'32" pokrętką mikrometru (luneta pozostaje stale w położeniu KP z kreską poziomą wprowadzoną na cel), co powoduje przesunięcie się obrazów przeciwległych kresek koła w lunetce odczytowej. Doprowadzamy je do koincydencji za pomocą śruby libeli kolimacyjnej. Powstałe wskutek tego wychylenia pęcherzyka usuwamy za pomocą śrub rektyfikacyjnych libeli kolimacyjnej, co kończy rektyfikację koła wierzchołkowego.

Powtórny pomiar kąta wykonujemy dla kontroli. W przypadku zbyt dużych rozbieżności rektyfikację należy wykonać ponownie.

Cidy teodolit ma urządzenie samopoziomujące, rektyfikację wykonuje się w nieco inny sposób. Opiszemy więc rektyfikację koła wierzchołkowego w nowych typach leodolitów Zeissa i Wilda.

i 11 uilolit Zeissa Iheo ():>() (pi i I.«111 • I v osi celowej)

W opisany sposób wyznać.'.mis blipl indeksu i obliczamy odcz.yl R₍ koła

0    l lylikowancgo dla odpowiedniego położenia i. Za pomocą śruby leniwej koła

,......urn* nastawiamy obliczony odczyt. Ponieważ obraz kreski poziomej zejdzie

•: n • I\ / punktu, na który celowaliśmy, nasuwamy go na ten punkt za pomocą śrub . i ts likueyjnych płytki krzyża kresek (przy okularze).

' 111 iilolil Zeissa Theo 010A (przez korektę osi celowej)

i'o wyznaczeniu błędu indeksu obliczamy odczyt R_; i jego końcówkę nastawiamy

1    piiniui ą śruby mikrometru. Koincydencję uzyskujemy zmieniając kąt pochylenia lina l\ leniwką koła pionowego. Kreskę poziomą, która zeszła z celu, wprowadzamy

ptnMoiem na punkt za pomocą śrub rektyfikacyjnych płytki krzyża kresek.

' teodolit Wild T2

l'o obliczeniu błędu indeksu końcówkę odczytu Rj nastawiamy śrubą mikrometru, i o .U i podziału koła doprowadzamy do koincydacji, korzystając ze śruby korekcyjnej iM|iluji|cej się pod pokrywą ochronną w dźwigarze lunety obok leniwki koła pionowego.

I Kutwienie osi celowej instrumentu z niezrektyfikowanym kołem pionowym pod I peni < do poziomu ma duże znaczenie praktyczne gdy pracuje się przy jednym położeniu koła. W formie przykładu podamy tu sposób wykonania tego zadania.

Załóżmy, że dysponujemy teodolitem sekundowym z mikrometrem koincydencyjny m i li belą kolimacyjną. Instrument nie ma zreklyfikowanego koła wierzchołkowego; lilipl indeksu nie jest znany. Należy podać odczyty dla KL i KP, przy których oś celowa uii|dzic się w poziomie.

Wyznaczymy błąd indeksu na podstawie odczytów podanych w tablicy 1.4.

Wyznaczenie kąta a i błędu indeksu    tablica 1.4

		Odczyty			Odcz. śred.	Kąty pion. z odcz.	Kąt pion. a
1 I-I	Kolo	o,	Koinc.		o,	aL=90“—O,
		oP	1	2	or	a,,=Op -270"
A	L	87“ 12'	46"	44"	87°12'45"	2"47'15"	2°47'24,5"
A	P	212'AT	32"	36"	272°47'34" 360"00'19"	2°47'34"

M = i (360‘W 19" - 360°) = 9,5”

Ponieważ przy poziomej osi celowej kąt pionowy a = 0°, więc gdyby nie istniał błąd Indeksu, odczyty przy KL i KP wynosiłyby

0° = 90° - R,,    R_l = 90°

0° = R_P - 270°    R_P = 270°

Odczyty przy kole niezrektyfikowanym łatwo teraz wyznaczyć z równania błędu Indeksu. Otrzymamy na tej podstawie

O_l = R, + M = 90° + 9,5" = 90^J00'09,5"

O_p = R_p + M = 270° + 9,5" = 270W09.5"