48321 IMG19

terminologią Ingardena —i pierwszej jego warstwy, językowo-brzmienio-wej. Otóż ta skłonność do utożsamiania tekstu jedynie z zapisem' powstaje skutkiem niewątpliwego faktu, że w przytłaczającej większości wypadków obcujemy dzisiaj, z dziełem za pomocą cichej jego lektury, a więc na podstawie zapisu^ Ale fakt ten nie powinien wykolejać naszego myślenia teoretycznego. Jeżeli po raz pierwszy stykamy się z jakimś utworem w formie jego recytacji na estradzie albo odczytania go w radiu, nie mamy przed oczyma zapisu, co nie przeszkadza ani przez chwilę naszemu estetycznemu odbiorowi. Warto przypomnieć przy .tej okazji, że w starożytności grecko-rzymskiej nawet jeśli ktoś czytał dla siebie w domowym zaciszu, czytał głośno, nie cicho¹*. Metaforyczne zastosowanie pojęcia: textus — „tkanina” do wytworu językowego miało swoje *ródło w świadomości, że jest to jakaś tkanina utworzona z poszczególnych słów, a słowo jest przede wszystkim dźwiękiem. Podobnie jak kropki i kreski na nutowej pięciolinii nie są dziełem muzycznym, tak i zapis słów nie jest wytworem językowym, tylko sposobem (mniej lub więcej niedoskonałym) jego utrwalenia. Wszystkie różnice, jakie zachodzą między muzyką i językiem, jako zespołem artykułowanych dźwięków obarczonych znaczeniem, nie obalają faktu, że żaden z zapisów, ani muzyczny, ani językowy, nie może być identyfikowany z wytworem, który zostaje przez zapis utrwalony.

Tego stwierdzenia nie podważa okoliczność, że poetycka twórczość ludowa staje się przedmiotem naszego ściślejszego poznania dopiero z chwilą utrwalenia jej w postaci zapisu. Oczywiście teksty ludowe, póki są przekazywane ustnie, podlegają licznym zmianom, obfitują w różne warianty, czy to skutkiem spontanicznego ich przerabiania w ustnym przekazie, czy niedokładnego ich zapamiętywania, ale stąd nie wynika, że tekstami, a więc wytworami języka stają się dopiero po ich zapisaniu. Czy wracając do zacytowanego wyżdj utrwalenia Niobe na taśmie magnetofonowej, utwór ten stałby się tekstem (tkaniną słów) jedynie z chwilą utrwalenia w postaci zapisu? I dlatego jeśli krytykujemy aktora, co się nie nauczył roli, i stwierdzamy, że on nie opanował tekstu, to posługujemy się tym znaczeniem słowa, które musimy uznać za prymame i decydujące.

Tekst — „zapis” nie może być wreszcie wysuwany na czoło jako główne znaczenie tego terminu z dwóch względów. Po pierwsze dlatego, że nie ma jak dotąd w żadnym języku świata takich sposobów zapisu wytworów językowych, które by można uznać za adekwatne. Jeśli chcemy odtworzyć żywym głosem jakiś tekst i oddać go za pomocą właściwych intonacji, uwydatniających jego logiczny sens i składniową strukturę, bar-

¹¹ Stąd zdumienie Augustyna, gdy stwierdził u Ambrożego zwyczaj tocite legere (ciche czytanie) w samotnej, domowej lekturze. O tym: E. Nórden, Die antike Kunst-Prosa, wyd. 4, Lelpzlg—•Berlin 1923, s. 5 - 6.