81172 ScannedImage 32

328 Starożytny Izrael

Ezdrasz bywa często nazywany ojcem judaizmu, to znaczy twórcą judaizmu jako systemu religijnego opartego na Torze bądź Prawie. Był on bez wątpienia ważną osobistością w historii judaizmu i odegrał znaczącą rolę w rewitalizacji życia opartego na Torze. Nie umniejszając jego znaczenia, musimy jednak pamiętać, że nie on był twórcą judaizmu jako systemu prawnego. Ów system prawny można wyprowadzić od reform religijnych króla Jozjasza w 622 przed Chr. (2Krl 22-23; 2Krn 34-35). To właśnie on ogłosił kodeks prawny, najprawdopodobniej jakąś wersję Księgi Powtórzonego Prawa. Ostatecznie jednak judaizm jako religię Tory należy wyprowadzać od Mojżesza i wiązać z rolą kapłanów z plemienia Lewiego w nauczaniu Tory we wczesnej kulturze izraelskiej. Nic dziwnego, że Ezdrasz bywa przedstawiany jako drugi Mojżesz, wyrażający za pomocą słów i czynów doświadczenia czasów minionych¹.

Jako argument przeciw przecenianiu roli Ezdrasza możemy podać, że żydowski mędrzec Ben Syrach, wychwalający wielkich bohaterów judaizmu od Henocha po arcykapłana Szymona Sprawiedliwego (w panegiryku „Wychwalajmy mężów sławnych”, Syr 44-50), w ogóle nie wspomina o Ezdraszu. Dla Ben Syracha bohaterami okresu perskiego byli Zorobabel, Jozue i Nehemiasz. Według Ben Syracha, to Nehemiasz „podniósł mury rozwalone, postawił bramy i zasuwy i odnowił nasze zburzone domy” (Syr 49,13).

Nehemiasz Główne dokonania Nehemiasza zostały przedstawione w Księdze Ne-hemiasza. Przebudował bramy i mury Jerozolimy, a uczynił to wbrew połączonym wysiłkom Sanballata, zarządcy Samarii, Tobiasza, zarządcy Ammonu, oraz Geszema, przywódcy kedaryckiej konfederacji Arabów, którzy usiłowali mu przeszkodzić (Ne 1,1 - 4,6; 12, 27-43). W celu polepszenia ekonomicznych warunków życia Judejczyków Nehemiasz wprowadził zarządzenia prawne dotyczące hipotek, pożyczek i procentów (Ne 5). Jego zasługą jest też zaludnienie Jerozolimy dokonane za pomocą publicznego losowania, na mocy którego dziesiąta część populacji żydowskiej została przeniesiona do miasta (Ne 11,1). Nehemiasz wprowadził też kontrolę żydowską nad kulturalnym i gospodarczym życiem Jerozolimy (Ne 13,15-22). Wprowadził reformy kultowe w celu zatrzymania Lewitów i śpiewaków

świątynnych, tak by nie rozpraszali się po kraju (Ne 13,10-14). Wymusił też przestrzeganie rozporządzeń Ezdrasza dotyczących zakazu małżeństw mieszanych, zwłaszcza gdy miały one wpływ na przepisy kapłańskie (Ne 13,1-9. 23-29). Spośród wielu różnych dokonań Ne-hemiasza największy nacisk został położony na odbudowę murów Jerozolimy - i nie bez powodu. Był to bowiem istotny krok we wdrażaniu perskiej polityki imperialnej, potwierdzający ciągłość współpracy Judy z przyszłą władzą. Nie ma wątpliwości, że przeciwnicy Nehemia-sza dobrze rozumieli znaczenie podejmowanych przez niego działań.

Podjęte reformy świadczą, że podczas sprawowania funkcji zarządcy Nehemiasz sprawował znacznie większą kontrolę w sprawach lokalnych niż jego poprzednicy, mimo że sprawowanie przez niego władzy przypadło na okres wzmożonego nadzoru perskiego nad sprawami lokalnymi. Pokrywa się to z tym, co wiemy na temat zmian administracyjnych zmierzających w kierunku nadawania większej autonomii w zachodnich prowincjach perskich w V w. przed Chr. Wrogość wobec Nehemiasza, okazywana mu przez zarządców krajów sąsiednich, również odzwierciedla ówczesną sytuację. Każdy z nich dążył do zdobycia możliwie największej władzy na swoim terytorium i wchodził w sojusze (w tym przypadku przeciwko Judzie), które zmierzały do narzucenia jego hegemonii. Postawa samarytańskiego zarządcy Sanballata, jako przywódcy spisku skierowanego przeciw Nehemiaszowi, jest związana z dziejami samarytańskiego pragnienia hegemonii nad Judą po jej upadku w 586 przed Chr. i po zabójstwie marionetkowego zarządcy Godoliasza.^{51 2 3}

1

Zob. Kenneth Koch, Ezra and the Ońgins ofjudaism, Journal of Semitic Stu-dies, 1947, s. I73nn.; tenże, The Prophets: The Babylonian and the Persian Period, t. 2, Philadelphia: Fortress, 1986, s. 187.

2

⁵¹ W swoich pamiętnikach Nehemiasz wspomina o „dawniejszych namiestnikach, którzy byli przed mną i którzy nakładali na ludzi ciężary, ściągając od nich żywność, wino i podatki, zaś ich słudzy wyzyskiwali lud i działali w sposób bezwzględny” (Ne 5,15). Albrecht Alt sugerował, że jest to aluzja do zarządców Samarii, którzy administrowali terytorium Judy w okresie między Zorobabelem a Nehemiaszem. Alt był pierwszym znaczącym uczonym, który twierdził, że hegemonia Samarytan nad Judą, jaka istniała do czasów Nahemiasza, stanowiła kontekst wrogości między Samarytanami a Judejczykami w okresie perskim; zob. Albrecht Alt, Die Rolle Samarias bei der Ent-stehung des fudentums, oraz Jiulas Nachbam zurZeit Nehemiah, w. tenże, Kleine Schriften zur Geschichte des Volkes Israel, Munich; Becksche Verlag, 1953, t. 2, s. 316-337. Natomiast Nahman Avigad twierdzi, że judzkie pieczęcie i bulle z okresu perskiego świadczą o istnieniu w tym czasie żydowskich zarządców, z których trzej - Elnathan, Jehoezer i Ahzai - są znani z imienia: N. Avigad Billae and Sealsfrom a Post-Exilic Judaean Arthives, Qedem

3

Jerusalem: Hebrew Univ., 1976. Erie M. Meyers wysnuwa jeszcze dalej idące wnioski, utrzymując, że Elnathan, pierwszy z trzech wymienionych przez Avigada zarządców żydowskich, był zięciem Zorobabela. Erie M. Meyers, The Shelomith Seal and Aspects of the Judean Restoration, s. 33-38; jednak por. E. Stern, Materiał Culture of the Land of the Bibie in the Persian Period, oraz S. McEmoie, The Political Structure in Judah from Cyrus to Nehemiah, CBQ, 43/1981, s. 353-364); L. L. Grabbe, The Persian and Greek Periods.