222 223

pcilep na ivm n japońuyiy. opiw|4« si<-ł>ic w KrmVifin\‘h sytuacjach; .,w domu ..w piau , / kole *4ir,r Kp. /4^>»w}4 u/vwac ifth przymiotnikowych, których uruMją wowęigs gdy zawartość własnego/<r me jf si odniesiona do żadnego kontekstu Przeciwnie Am#* tykanie dla których kontekst usuwa niejako myślenie w utegotiath stałych ieth Dlaczego tak się dzieje^ł Couaitu twierdzi /e kom epcja cech jest kulturowo od mienna. W Ameryce (w kulturze zachodniej! przysługują one jednostce w sposoh stały, niejako poza czasem i przestrzenią W japom i {w kultuiach Dalekiego V\si bodni człowiek icst sytuacyjnie zmienny, cechy ujawniają siy w określonych sytuacjach, a me zawsze i wszędzie. Zatem myśląc o sobie jako o osobie odpowiedzialnej.

Rycina li

Zjawisko fałszywej unikalności wśród Amerykanów 1 Jago brak wśród Japończyków

ZMMto. Martus. ms&F*. 1998.

Amerykanin nie ukontekstawia cechy, natomiast Japończyk będzie sądził, że jest taki w szkole, ale niekoniecznie w środowisku domowym.

Ha wyniki Cousinsa można spojrzeć pod kątem stopnia spójności osobowości: sytuacyjna zmienność cech u Japończyków pozwala na określenie ich ja jako mniej ^jjjlwgiT wż w przypadku Amerykanów, lo z kolei prowadzi do interesującego pytania o związek spójności wewnętrznej i zdrowia psychicznego. Czy zależność ufca. jak to postulowali klasycy psychologii osobowości jĄ Maslow. C. Rogersi. może być traktowana jako uniwersalna' Suh 12002J porównywał spójność struktury

ia Koreańczyków i Amerykanów: autor ury* podobne do wi ześnu n/ych rr/ulutow r mlT* \ stu klasyków:

•    Koreańczycy byli znaciąco mniej spójni (w ją mookrtśień w poprzek sześciu relacji nvch) niż Amerykanie;

•    związek między spójnością i<: .1 skalą zadowolą, hvł u Koreńoykow istotnie niższy niż u AnwwA^S

O ile Test dwudziestu stwierdzeń moim Kuayamą metod# on-hne. o tyle skala /a wtpofou * nfercdfżwim autorstwa T Singelisa należy do Id^._n-' repertuaru narzędzi psychomeirycznych mieni? uwalę (chroniczne) dyspozycje osobowości liifJr 1914); patiz załącznik 6.2.

W obu skalacłi znajdujemy pozycje zbliżone do ^ kton? występują w narzędziach Triandisa orazw cowaniu Oysermau i in. (patrz załącznik 61. tabela jednak odmienna nazwa spowodowała, że mrzędz* zyskało popularność w kontekście badań zwią^m* z pracami Markus, Kitayamy i ich współpracowali, Skale Singelisa mają raczej niską rzetelność, a w antka* czynnikowej wyjaśniają jedynie 25\ wariancji, ich wząr* na korelacja jest natomiast zerowa W badaniach wgjfe cyjnych autora studenci pochodzenia euroameryłańd» go uzyskali - zgodnie z hipotezami - wyzsze wvn*. od studentów pochodzenia azjatyckiego w skali ja > ieznego. niższe zaś w skali ja - współzależnego. Co szczególnie ważne, Heine i Lehman (1999, za: Heine i m. 1999] stwierdzili pozytywne związki między dwu aspektami £ opisowym i ewaluacyjnym, wyłącznie dla skali ja meuk-r.ego. jej korelacje z poczuciem własnej wartości okaza-;, się znaczące: od r = 0.43 dla Kanadyjczyków pochodzą* europejskiego i azjatyckiego do r = 0.33 dla Japończyków. Natomiast ja współzależne ma negatywne, cfcoc nieistotne, korelacje z poczuciem własnej wartości. Oznacza to, ze wyodrębnienie własnej unikalności i samodzielność w życiu mają korzystne konsekwencje dla pozytywnego wartościowania siebie, podczas gdy spełnianie ideałów kultury' dalekowschodniej nie prowadzi do ubdi skutków.

Jak Amerykanie i Japończycy opisują własne ja oraz jakie emocje żywią dla siebie i swych dokonań1

Złudzenie własnej unikalności jest tyleż efektownym cg paradoksalnym zjawiskiem w obrębie strukturyjo ukształtowanej według wzorców kultury zachodniej. Ludzie mija skłonność do widzenia się w lepszym świetle, bądź tez do przypisywania sobie niższej szansy udziału w negatywnych wydarzeniach niż średnia w grupie porównawczej („normatywnej"). Paradoks zasadza się w tym, że dła wy darzeń pozytywnych własne oszacowania plasują się db większości osób powyżej ich subiektywnej „średniej* czy typowośd, a dla wydarzeń negatywnych - poniżej Jeśfi więc ludzie powszechnie są przekonani o swej niezwykłości, to niezwykłość owa stając się powszechną po pro» zanika, a wartości średnie (typowość) przybliżają się do minimalnej. Markus i Kitayama (1998) postanowili sprat-

InidEMncje kultur indywidualistyc znycfi i kolektywistycznych db konstrukcji i regulacyjnych funkcji ja

Hindusi    Amerylw

Rycina 6.9

Porównania ja - Inny. zjawiska asymetrii egocentrycznej w kulturze indywidualistycznej I alocentrycznej w kolektywistycznej

Źrtdto Markus KHayama. 1993/1991.

■ptrypeśkawyth pwairir, przetrmmm

których nkfowoAunw etanowi wmm tnforwację ^w'*⁹'

nej niedosko (ości

W pwn>wq Cizie swych boóWi KiujfWNi • *■ uzyskali próbki wiar wń które uczestnicy *    kałTur

u/nawań u sukcesy bądź mfpwrtdima wedlw* »■ norh wI—iiiili kryteriów W drugiej fazie badano wpływy tych klas wydarzeń na - odpowiednio - podwyższenie bądź oMtewr poczucia własnej wartości. hztdiMwiM» “ ^rJ~ cmte 6 10 wyniki dotyczą względne; sih oikludfwwi do-świadczcń pozytywnych t negatywnych. Są to różnice pw-rnsęd/y wskaźnikami wzrostu poczucia własnej wartości po sukcesie a jej spadkiem po imponodniwi Wskaźnik; rew tywne ujemne informują o większej wrażliwości na «*■ świadczenie niepowodzenia, pozytywne zas - o większej wi azkwuiu na sukces

Przewidywania teoretyczne zostały potwierdzone ''\tuacyjne poczucie własnej wartości okazało się wśród Amerykanów znacznie bardziej wrażliwe na sukcesy, a u japończyków na porażki Działo «e tak zwłaszcza wówczas, gdy doświadczenia te dotyczyły wydarzeń prototypowych dla każdej z kultur, zaznaczonych na rycinie 6.10 jako madr k Japan kib madę m tke U.S.

Wyniki pokazują tez wpływ procesu akułturacji na zmiany w sposobie reagowania na sukces i niepowodzenie. V\ skażniki zmian w poczuciu własnej wartości u japończyków. którzy studiowali w Stanach 7jednoczonych, sytuowały ich pomiędzy obu grupami narodowymi przebywającymi w swych krajach.

Podobne wyniki uzyskał Heine fżOOO). porównując konsekwencje sukcesu i niepowodzenia dla poziomu samooceny Kanadyjczyków i japończyków (patrz ryc 6 111. Okazało się. że w porównaniu z Kanadyjczykami. japończycy reagują znacznie większym spadkiem samooceny po wcześniejszym niepowodzeniu; dotyczy to szczególnie cech ważnych, takich jak kreatywność.

Joponuycy (Krato) Japończycy Itufoa) Amatykarsie (Bueswi

dzić zakres obowiązywania tego zjawiska w porównawczych badaniach amerykańsko-japońskich. Autorzy pytali badanych: ,.Od jakiego procentu osób |o podobnym statusie. a byli to studenci] jesteś bardziej«wyposażony* w określone pozytywne właściwości? Wyniki ich badania przedstawiono na rycinie 6.8.

Zgodnie z oczekiwaniami, wśród studentów amerykańskich złudzenie fałszywej unikalności wystąpiło ze znaczną siłą, podczas gdy ich japońscy koledzy w większości cech, nawet tych bardzo cenionych w ich kulturze (pracowity, umiejący dobrze uktodać stosunki z innymi), plasowała się poniżej lub wokół wyobrażonej średniej. Typowość jest cnotą w kulturze japońskiej i ujawniła się ona w rezultatach uzyskanych przez Markus i Kitayamę.

Podobne wyniki uzyskano we wcześniejszym badaniu. poświęconym zjawisku asymetrii podobieństwa ja -inni w porównaniach Amerykanów i Hindusów (Markus i Kitayama. 1993/1991). Efekt ten zbadany intensywnie na Zachodzie (również w Polsce w zespole Marii Jarymowiez (patrz Jarymowicz 1988. 1989; Kamińska-Feldman, 1994, także; Karyiowski, 1990)] polega na tym. że osoby będące nosicielami indywidualistycznej kultury dążą do pozytywnej dyferencjacji od innych (fałszywej unikalności) i w związku z tym widzą się jako mniej podobni do innych, niż „pozwalają" innym na podobieństwo do siebie.

W przypadku kultur akcentujących ja współzależne ów wzgląd bycia różnym, ważniejszym itp. ustępuje na rzecz harmonijnego dopasowania się, w związku z czym należy taro oczekiwać raczej asymetrii alocentrycznej: większego podobieństwa ja do innych niż innych do siebie Prezentowane na rycinie 6.9 wyniki ukazują interakcję typu kultury i kierunku podobieństwa, potwierdzając hipotezy teoretyczne.

2 wyłożonych w rycinie 6,5 powodów. Kitayama i in. 11997) w innej pracy oczekiwali, że oddziaływania sukcesu na podnoszenie poczucia własnej wartości powinny przeważać wśród młodych Amerykanów nad skutkami

Rycina 6.10

Względna ważność sukcesu ł niepowodzenia ( według kryteriów właściwych w obu kulturach) <Aa zmian w samoocenie wśród studentów amerykańskich I japońskich

ZtóóIo Krtoyamj ¹ W 199?.

Struktura ja współzależnego i niezależnego oraz konsekwencje regulacyjna

Kulturowa teoria Markuv-K&avaiivy