23

Pierwszy na świecie pociąg parowy odbył swą inauguracyjną podróż w dniu 27 września 1825 roku na 15-kilometrowej trasie ze Stockton do Darlington (Anglia). Twórcą „Locomotion nr 1” był Anglik George Stephenson. Lokomotywa ciągnęła powozy z pasażerami oraz 34 wagoniki z węglem i workami mąki o ciężarze 90 ton. Pociąg jechał ze średnią szybkością 10 do 12 km/h, osiągając miejscami nawet 24 km/h.

Stephenson nie był pierwszym, który podjął próbę wykorzystania energii parowej do napędu kół pojazdu trakcyjnego. Już w 1802 roku Anglik Richard Tre-vithick zbudował jednocylindrową lokomotywę, która mogła przewieźć ciężar około 10 ton, ale nie znalazła praktycznego zastosowania. Kolejne próby prowadzili Rastrick, Murray, Blenkinsop, Hedley, Brunton i inni. Nie potrafili oni jednak zapobiec ślizganiu się kół po szynach, sądząc błędnie, że przyczyną poślizgu jest zbyt gładka powierzchnia toru i kół. Dopiero Stephenson zwiększył ciężar napędny maszyny, rozłożył go nie na 4, ale na 6 kół, wprowadził do komina lokomotywy dyszę wylotową na parę. Dzięki tym udoskonaleniom on, a nie jego poprzednicy, został uznany za twórcę jednego z najbardziej doniosłych wynalazków w dziejach ludzkości.

Operując terminem „kolej żelazna” trzeba pamiętać, że obejmuje on dwa, całkowicie niezależne pojęcia techniczne, mianowicie „tor” i „tabor”. Wynalazek Stephensona stanowił przewrót w dziedzinie taboru, gdyż tor był znany i stosowany od dawna. Już w XV wieku w kopalniach układano drewniane belki na poprzeczkach, po których ręcznie przetaczano wózki z urobkiem. W Anglii taki system transportu przeniesiono z czasem na powierzchnię ziemi, wprowadzając jednocześnie trakcję konną.

Na początku XIX wieku drewniane belki zastępowano szynami żeliwnymi, na takim też torze odbyła pierwszą podróż stephensonowska lokomotywa. Była to osobliwa „kolej żelazna”, gdyż dopuszczała równoległe stosowanie lokomotyw i koni. Specjalny regulamin, który starał się godzić tak odmienne rodzaje trakcji, faworyzował jednak lokomotywę, gdyż „Kto

//. „Rakieta" G. Stephensona (1849 r.)

23