280 281

przedmiotami oraz ukazywanie nauki jako całości. Oparcie konstrukcji programów zróżnicowanych na integracji pozwoli dzieciom na rozpatrywanie faktów, zjawisk itp. występujących w toku poznawania obiektywnie istniejącej rzeczywistości z różnych punktów widzenia (w aspekcie humanistyczny, przyrodniczym, fizycznym, estetycznym itp.). Integracja ta będzie równocześnie próbą przełamania tradycyjnych koncepcji wyłącznego lub prawie wyłącznego „nauczania przedmiotowego”.

W zależności od określonego etapu nauki szkolnej uczniów zarówno liczba „kierunków kształcenia”, jak i ich charakter mogą być różnie ukształtowane.

W obrębie określonych kierunków kształcenia, opartych na odpowiedniej konstrukcji programów, będziemy nie tylko rozwijali zainteresowania, potrzeby poznawcze itp. poszczególnych dzieci, ale także przygotowywali je do ewentualnego podjęcia określonej pracy zawodowej po ukończeniu szkoły.

Szczególnie istotnym problemem jest relacja pomiędzy koncepcją programu jednolitego a zróżnicowanego. Można w tym zakresie przyjąć wstępnie następujące założenia: każdy wariant programu będzie zawierał jakiś podstawowy obiekt przewidziany do poznawczego ujęcia przez dzieci. Obiekt ten może być rozpatrywany w aspekcie węższym lub szerszym. W programie jednolitym uczniowie powinni poznawać tylko podstawowe elementy danego obiektu; natomiast program zróżnicowany powinien ujmować ten sam obiekt, ale w aspekcie pogłębionym i rozszerzonym, uwarunkowanym określonym kierunkiem kształcenia.

X. MIEJSCE I ROLA

ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH W INICJOWANIU CZYNNOŚCI UCZENIA SIĘ DZIECI

1. POJĘCIE I KLASYFIKACJA ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH

Problematyka środków dydaktycznych stanowi rozległą dziedzinę wiedzy pedagogicznej. Ma również stosunkowo bogatą literaturę naukową i popularnonaukową^{1 2}. W tym miejscu chciałbym rozważyć tylko niektóre zagadnienia wchodzące w zakres tego obszernego tematu.

^Środki dydaktyczne są to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd., ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości. Słowo „przedmiot” użyte w powyższej definicji odnosi się zarówno do przedmiotów oryginalnych, jak i do ich zastępników modelowych, obrazów słownych lub symbolicznych”².

W procesie edukacyjnym pośredniczą różne przedmioty materialne, ułatwiające czy wręcz umożliwiające nabywanie przez dzieci określonej wiedzy rzeczowej i sprawności. Przedmioty te, jeżeli występują w funkcji „pośrednika” między dzieckiem a poznawaną przezeń rzeczywistością, są środkami dydaktycznymi.

Środki dydaktyczne dzielą się na dwa podstawowe rodzaje: na środki techniczne i środki konwencjonalne. Eksponowanie w procesie edukacyjnym środków technicznych wymaga określonych przyrządów. Na przykład środki techniczne o charakterze słuchowym — nagrania magnetofonowe, audycje radiowe — wymagają zastosowania magneto-

281

1

¹ Por.: E. Berezowski i J. Długoszowa Techniczne środki nauczania. Warszawa 1973, PZWS; E. Fleming Środki audiowizualne w nauczaniu. Warszawa 1965, PZWS; J. Koblewska Szkoła i środki masowego oddziaływania. Warszawa 1967, PZWS.

2

Cz. Kupisiewicz Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa 1973, PWN, s. 247-248.