284 5

Najbardziej charakterystyczną cechą topoklimatu wklęsłych form terenu jest specyficzny rozkład pionowy temperatury minimalnej w nocy. Wynika on ze zróżnicowania wilgotności podłoża, wypromieniowania efektywnego na powierzchniach poziomych i zboczach oraz grawitacyjnego spływu ochłodzonego, cięższego powietrza po zboczach na dno zagłębienia (rys. 10.9). Prędkość spływu chłodnego powietrza nie przekracza zazwyczaj 1 m. Zjawisko to zachodzi przy każdej pogodzie nieadwekcyj-nej w najmniejszych nawet zagłębieniach terenowych. Zaleganie zimnego powietrza może spowodować np. wysoki nasyp drogowy lub kolejowy położony u podnóża zbocza lub pas zadrzewień na stoku. W ten sposób w najniższych częściach obniżeń terenowych powstają zastoiska zimnego powietrza, tzw. mrozowlska.

Z opisanymi zjawiskami inwersyjnymi mamy do czynienia na większą skalę w kotlinach. Miąższość szkodliwej warstwy inwersyjnej ocenia się najczęściej na 1/5 wysokości względnej stoków pozbawionych lasu. W lesie zjawisko to w zasadzie nie występuje, przede wszystkim z powodu utrudnionego wypromieniowania długofalowego. Przypadki inwersji groźnej dla roślinności występują głównie w okresach zimowym i wiosennym, a mrozowiska szkodzą najczęściej sadom. Tego rodzaju przymrozki wiosenne powodują także duże szkody w uprawach warzywnych. Typowy przykład sytuacji inwersyjnej w dolinie śródgórskiej ilustruje rysunek 10.10.

t°c

21 III 1952    22 III 1952

Rys. 10.10. Inwersja temperatury powietrza w przekroju doliny Węglówki (wg A. Rzymkowskiego, 1967). Oznaczenia: 1 - dno doliny, 460 m n.p.m., 21 zbocze, 540 m n.p.m., 3 - zbocze, 590 m n.p.m.)

10.5. Topoklimaty obszarów podmokłych i okolic zbiorników wodnych

Kształtowanie warunków topoklimatycznych okolic zbiorników wodnych wynika głównie z różnicy stosunków cieplnych powierzchni wodnych i lądowych. Poziomy i pionowy zasięg oddziaływania zbiorników zależy od ich wielkości i głębokości. Ze względu na dużą pojemność cieplną wody w ciągu dnia temperatura powietrza jest niższa w pobliżu zbiorników niż na obszarach bardziej od nich oddalonych. W nocy nagromadzone w wodzie ciepło jest wolniej oddawane, więc powierzchnia mniej się ochładza i temperatura powietrza w pobliżu zbiornika jest nieco wyższa, również z powodu zwiększonej zawartości pary wodnej w powietrzu. Zbiorniki wodne wpływają więc na złagodzenie amplitudy temperatury zarówno w cyklu dobowym, jak i rocznym. W zimie oddziaływanie to występuje jedynie do czasu zamarznięcia zbiornika. Gładka powierzchnia wody sprzyja wzrostowi prędkości wiatru w strefie brzegowej.

Zmiany profilu prędkości wiatru w warstwie do 2 m wysokości nad zwierciadłem wody dużego zbiornika przedstawiono na rysunku 10.11. Najmniejszą prędkość zmierzono nad lądem, w odległości 50 m od brzegu (linia 1), natomiast w miarę przesuwania się masy powietrza nad gładką powierzchnią wody prędkość przemieszczania wzrasta. W odległości do 100 m od brzegu w stronę otwartej powierzchni wody najszybciej wzrasta prędkość wiatru w warstwie do 1 m nad wodą. Poczynając od odległości 500 m od brzegu profil prędkości wiatru w warstwie od powierzchni wody do wysokości 2 m ma postać funkcji logarytmicznej i przy dalszym ruchu masy powietrza nad zbiornikiem prędkość wiatru na wszystkich poziomach wzrasta jednostajnie, zbliżając się do wielkości, którą miałaby przy przepływie powietrza nad nieskończenie wielką powierzchnią wody.

W okolicach większych zbiorników retencyjnych i jezior może wystąpić wiatr lokalny, którego mechanizm powstawania jest taki sam jak w przypadku bryzy morskiej, lecz siła i zasięg oddziaływania znacznie mniejsze.

W pobliżu zbiorników wodnych (szczególnie w obniżeniach terenowych) może niekiedy wzrastać ilość osadów. Chłodne powietrze spływające w nocy w stronę zbiorników znajdujących się w dolinach przy zetknięciu się z wilgotnym powietrzem nad cieplejszą wodą powoduje

— 285 —