274 5

10.3. Topoklimaty zbiorowisk leśnych

Z punktu widzenia warunków bilansu promieniowania i bilansu cieplnego strefę aktywną zbiorowisk leśnych jest strefa koron drzew. Do dna lasu dochodzi znikoma ilość promieniowania słonecznego. W gęstych lasach bukowych stanowi ona zaledwie kilka procent energii padającej na wierzchołki drzew.

Najwyższa temperatura w ciągu dnia występuje w górnej części koron drzew. Im bliżej dna lasu, tym temperatura jest niższa. Z tego powodu w słoneczne dni wnętrze lasu jest wyraźnie chłodniejsze od sąsiedniego terenu otwartego. W nocy sytuacja jest odwrotna. Oddawanie ciepła przez glebę i rośliny stanowiące dno lasu jest w znacznym stopniu hamowane przez konary, gałęzie i liście, które dla promieniowania długofalowego są przeszkodą podobną jak warstwa chmur na obszarze odsłoniętym. W związku z tym noc jest w lesie cieplejsza w porównaniu z terenami bezleśnymi. Schematyczny rozkład pionowy temperatury w dzień i w nocy w zależności od stopnia zwartości lasu przedstawiono na rysunku 10.7.

Rys. 10.7. Pionowy rozkład temperatury powietrza w nocy (górna część) i w dzień (dolna część) w lesie gęstym (a), średnim (b) i z dużymi przerwami (c) (wg G. Fleminga. 1987)

Potwierdzeniem tych ogólnych zależności są dane liczbowe zawarte w tabelach 10.2 i 10.3. W tabeli 10.2 przedstawiono wyniki kilkuletnich badań prowadzonych w lasach doświadczalnych SGGW w Rogowie. Z tabeli tej wynika, że z wyjątkiem czerwca i października temperatura maksymalna jest wewnątrz lasu niższa w porównaniu z otaczającym go otwartym polem. Największe różnice temperatur maksymalnych obserwowano w lipcu i sierpniu (2,2 °C); latem las jest więc wyraźnie chłodniejszy niż tereny przyległe. Nieco mniejsze różnice stwierdzono w temperaturach minimalnych, przy czym - co zrozumiałe - mają one w różnych okresach roku różne znaki.

Tabela 10.2

Średnie miesięczne i roczne temperatury powietrza [w °C] w lesie i na polu na wysokości 2 m nad gruntem w Rogowie (wg S. Baca (sen.) i S. Ostrowskiego, 1969)

Tem peratu ra	Miejsce pomia ru	Średnia temperatura [w °C]
		I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Rok
	las	-1,4	0,2	4,6	13,3	17,7	21,5	22,3	22,0	17,0	11,3	5,4	1,9	11,4
Maks.	pole	-1,4	1,0	5,6	13,9	18,5	21,2	24,2	24,2	19,2	10,1	5,9	2,2	12,1
	róźn.	0,0	-0,8	-1,0	-0,6	-0,8	+0,3	-2,2	-2,2	-2,2	+1,2	-0,5	-0,3	9
	las	-6,9	-6,5	-3,5	1,6	6,0	9,8	11,2	11,1	8,1	2,6	0,0	-2i	2,6
Min.	pole	-7,3	-6,7	-3,7	2,1	6.1	10,0	11,2	13,0	8,0	2,2	-0,4	-2,7	2,6
	różn.	+0,4	+0,2|+0,2		-0,5	-0.1	-0,2	0,0	-1,9	+0,1	+0,4 i	+0,4	+0,5	0.0

Dane zamieszczone w tabeli 10.3 dotyczą drzewostanu sosnowego, którego wysokość wynosiła około 15 m. Temperatura powietrza była mierzona na wysokości 0,5 m nad powierzchnią ściółki leśnej i na wysokości 16 m, tj. około 1,0 m nad koronami drzew. Dane te potwierdzają że w miesiącach letnich poza (ponad) lasem występują wyższe temperatury niż wewnątrz drzewostanu. Największe różnice (blisko 9 °C) stwierdzono w czerwcu, natomiast najmniejsze (niecałe 3 °C) - w maju, sierpniu i we wrześniu.

— 275 —