2 (2415)

bruzda środkowa

płacik okołośrodkowy zakręt obręczy

zakręt ześrodkowy

bruzda ciemieniowo-potyliczna

bruzda podcieniowa

ciało modzelowate

przedklinek

Rycina 6.2. Przyśrodkowa powierzchnia płata ciemieniowego

mózgu z przykrywającymi je kośćmi czaszki. W ten sposób płat przedni stał się płatem czołowym, natomiast okolica korowa leżąca (...) pod kością ciemieniową zaczęła być znana jako płat ciemieniowy (...). Nie ma powodu, by wątpić, że nazwę „płat ciemieniowy” (...) i inne (...) zastąpią kiedyś jakieś inne terminy. Idealna byłaby terminologia nie tak wąska, obejmująca cały kompleks zaśrodko-wy (leżący za bruzdą Rolanda), czyli trójwymiarowe terytorium skroniowo-potyliczne jako jeden obszar funkcjonalny (s. 55).

Critchley nazwał później tę okolicę „stykiem ciemieniowo-skroniowo-potylicznym”. Określenia tego używali dawniej również neurolodzy europejscy.

Takie koncepcje wielokrotnie powtarzały się w ciągu następnych kilkudziesięciu lat, chociaż dotychczas ciągle jeszcze nie powstała zadowalająca terminologia. W dalszym ciągu rozdziału trudno wyodrębnić rolę poszczególnych okolic korowych leżących w tylnej części mózgu, chociaż wydaje się, że zaproponowany przez Łurię (1973b) i zwięźle przedstawiony w rozdziale 2 podział na korę pierwszorzędową, korę drugorzędową (kojarzeniową) i korę trzeciorzędową (po-nadmodałną) ma swoje zalety, kiedy weźmie się pod uwagę różny stopień złożoności objawów przy uszkodzeniu okolic w tylnej części mózgu. W wielu pracach badano niejednorodne grupy pacjentów z uszkodzeniami o różnej lokalizacji, chociaż podejmowano pewne próby różnicowania przypadków ciemieniowych i nieciemieniowych. Niewątpliwie wyłoniły się znaczne różnice związane z tym, czy uszkodzenia zlokalizowane za bruzdą środkową umiejscowione były w lewej, czy w prawej półkuli mózgu.

ZABURZENIA CZUCIA I PERCEPCJI

Pierwszorzędowa okolica odbioru wielu rodzajów doznań somatycznych umiejscowiona jest głównie w zakręcie zaśrodkowym. Uważa się, że położona za nią z tyłu kora drugorzędową, czyli kojarzeniowa (asocjacyjna), zajmuje się przetwarzaniem odrębnych elementów w znaczące całości, wobec czego przy uszkodzeniach zlokalizowanych ku tyłowi od okolic „somestetycznych” zaburzenia stają się bardziej złożone, tzn. nie polegają już na prostym upośledzeniu czucia, lecz mają charakter percepcyjny lub poznawczy. Przy uszkodzeniach umiejscowionych jeszcze dalej, w okolicy „styku skroniowo-ciemienio-wo-potylicznego”, zaburzenia są przejawem rozpadu kojarzenia i integracji wielozmysło-wej wrażeń odbieranych przez różne modal-ności zmysłowe. Po takim „anatomicznym” podziale deficytów ze względu na typ kory, trzy rodzaje deficytów wybrano do dalszego omówienia: (1) różnicowanie somatosenso-ryczne, (2) zaburzenia percepcji dotykowej oraz (3) zaburzenia kojarzenia intermodal-nego (wrażeń pochodzącyh z różnych mo-dalności zmysłowych). W żadnym wypadku nie obejmuje to pełnego zakresu zaburzeń ciemieniowych.

Różnicowanie somatosensoryczne

To, co potocznie nazywamy czuciem somatycznym, składa się z odrębnych modalności zmysłowych. Należą do nich: odczuwanie dotyku, bólu, temperatury, pozycji ciała, doznań kinestetycznych i wibracji. Szczegółowa organizacja każdej z tych modalności omawiana jest w podręcznikach psychofizjologii (np. Galluscio, 1990; Levinthal, 1990), a także w niektórych tekstach z dziedziny fizjologii i neurologii. W niektórych dużych i ważnych publikacjach w ogóle pominięto to zagadnienie!

Układ somatosensoryczny jest w stanie łączyć informacje z różnych modalności zmysłowych o różnej lokalizacji i w różnych relacjach czasowych. Problematyka ta przekracza jednak zakres tej książki, w której zajmujemy się głównie badaniami następstw uszkodzeń mózgu.

Najwcześniejsze badania neuropsycho-logiczne nad mózgowym podłożem czucia somatycznego u człowieka dotyczą ran postrzałowych głowy (Head, 1920; Holmes, 1927). Wartość tych prac była ograniczona przez to, że ich autorzy nie byli w stanie dokładnie zlokalizować miejsca uszkodzenia w celu skorelowania go z wynikami skrupulatnie przeprowadzonego badania zdolności sensoryczno-percepcyjnych. Dzięki temu, że wprowadzono i coraz powszechniej wykonywano zabieg operacyjnego usuwania blizn mózgu, grupa Penfielda mogła przeprowadzić pierwsze poważne badanie defektów sensorycznych po ograniczonej resekcji tkanki korowej (Evans, 1935) (ryc. 6.3). Stosując procedurę szczegółowego badania, opracowaną przez Heada, Evans zbadał 17 pacjentów, w tym dziewięć przypadków z uszkodzeniami w przedniej części mózgu oraz osiem z uszkodzeniami umiejscowionymi z tyłu.

Z badania tych przypadków Evans wywnioskował, że wskutek uszkodzenia okolic leżących poza płatem ciemieniowym, zakrętu przedśrodkowego i zaśrodkowego oraz centralnej części płata ciemieniowego występuje przejściowe zaburzenie czucia, jeśli w ogóle pojawia się jakakolwiek dysfunkcja, „natomiast ograniczone resekcje w okolicy zakrętu nadbrzeżnego powodowały rozległą i trwałą utratę czucia somestetycznego”. Na