324 (26)

tV. fleksja

To, co tutaj przedstawiam, jest niewielkim fragmentem obszerniejszych studiów nad homonimią fleksyjną (synkretyzmem fleksyjnym) rzeczowników polskich we współczesności i w przekroju historycznym.

Zwracam w tym artykule szczególną uwagą na wskaźniki fleksyjności. Ułatwiają one zorientowanie się, jaki jest zasiąg homonimii. Można je ustalić w prosty sposób, dzieląc liczbą odrąbnych form przypadkowych przez liczbą funkcji przypadkowych w sg. i pl., ewentualnie też (w odniesieniu do określonego materiału historycznego) w du. łącznie¹; mnożąc 7 funkcji przypadkowych przez 2 lub 3 liczby otrzymujemy w sumie 14 lub 21 funkcji przypadkowych². Na przykład maksymalnym dla współczesnego języka ogólnopolskiego zróżnicowaniem form przypadkowych (zgodnym z normą poprawnościową) w obrąbie całej odmiany rzeczowników jest występowanie 11 odrąbnych form przypadkowych (w całej odmianie) w stosunku do 14 funkcji przypadkowych (2 liczby x 7 przypadków); wskaźnik fleksyjności wynosi 0,79^{3 4}.

Niżej podają wskaźniki fleksyjności szesnastowiecznych rzeczowników męskich. Liczbę przykładów ograniczyłem tutaj - ze zrozumiałych wzglądów - do niezbędnego minimum.

Korzystam tu głównie z materiału zawartego w Słowniku polszczyzny XVI w} i z informacji podanych w Piotra Statoriusa-Stojeńskiego Polonicae grammatices institutio⁵. Pomocne mi były także inne publikacje, w tym szczególnie Gramatyka polska Łosia⁶. Tego rodzaju badania bardzo utrudnia, niestety, częsty brak poświadczenia wielu form przypadkowych w różnych tekstach.

Bierze się pod uwagę rzeczowniki w pełni odmienne w sg. i pl. (z wyłączeniem sg. i pl. tantum). Nie podaję obliczeń, lecz jedynie obciążenia form przypadkowych wtedy, gdy materiał nie jest w pełni poświadczony.

Trzeba zaznaczyć, że wspomniane wyżej wskaźniki świadczą o tym, jaki jest stopień fleksyjności analizowanej klasy leksemów.

1

Skróty sg. = singularis. pl. = pluralis, du. = dualis.

2

*    Zob. Z. Zagórski, Jnvestigating Contemporary Declension ofPoiish Nouns. „Kwartalnik Neofilologiczny” XXIV. 1977, nr 2-3, s. 447-451 (por. podaną tam literaturą przedmiotu); idem. On Som Problems of Poiish Nowi Declension. „Lingua Posnaniensis" XXIII, 1980, s. 217-219; idem, O badaniach fleksji z zastosowaniem metody ilościowej. W: Linguam amicabilem Jdcere Ludovico Zabrocki in me-rnoriam. Pod red. J. Bańczerowskiego, T. Zgółki. Poznań 1999, s. 197-203.

3

Z. Zagórski. Investigating contemporary declension of Poiish nouns, op.cit.

4

*    Słownik polszczyzny XVI wieku, 1.1. Wrocław 1966. W odniesieniu do podanych w tym artykule przykładów chodzi w szczególności o następujące tomy tego słownika; 1.11, s. 186,257-258,416, t. Ul,

s.    24, t. IV. s. 208-209,358-359, t. V, s. 111, t. VI, s. 1,312, t. VII, s. 525, t. VIII, s. 55-56,81,327,6lk

t.    IX. s. 289, i. X. s. 301,593. t. XI. s. 75.364, t. XII, s. 345-346, t. XIII. s. 319, t. XIV. s. 91,358-359,374, 617, t. XV, s. 294-295. t. XXII, s. 70, 125. 387-388, t. XXIII, s. 76-77,432, t. XXIV, s. 142. State SP XVI w.

5

^v P. S ta tor i u s, Polonicae grammatices institutio (1568], Nunc iterum edidit R. Olesch Kole--Wien 1980, s, 52-70.

6

J. L oś. Gramatyka polska, ca. 111; Odmiennkt {fleksja) historyczna, Lwów-Warszuwj-Kiako* 1927. s. 8-135.