333 (24)

mozaikową (blokową). Polega ona na tym, że monokryształ składa się z drobnych bloków o długości rzędu 10^-6-10"⁴ cm nieco względem siebie zdezorientowanych (rys. 5.32c).

Dyslokacja śrubowa polega na istnieniu w krysztale śrubowo wygiętej płaszczyzny sieciowej (rys. 5.33). Prawie równoległe płaszczyzny sieciowe łączą się z sobą w ten sposób, że powstaje jakby jedna płaszczyzna sieciowa wygięta śrubowo dookoła linii zwanej osią dyslokacji śrubowej. Przesuwając się po płaszczyźnie sieciowej wokół osi dyslokacji, po każdym okrążeniu będziemy się znajdowali o jeden period identyczności wyżej lub niżej — w zależności od kierunku obrotu lub kierunku skrętu dyslokacji śrubowej. W tym samym krysztale mogą występować jednocześnie dyslokacje o jednakowym skręcie lub o skrętach przeciwnych. Powstanie dyslokacji śrubowej jest związane z rozbiciem sieci krystalicznej na dwa bloki, z których jeden jak gdyby ześliznął się o period identyczności w stosunku do drugiego (rys. 5.33b). Płaszczyzny sieciowe prostopadłe do osi dyslokacji ulegają przy tym przesunięciu niewielkiemu ugięciu, przez co atomy tworzą układ węzłów leżących na płaszczyźnie spiralnie skręconej.

5.33. Dyslokacja śrubowa: a) spiralnie wygięta płaszczyzna sieciowa, b) schemat powstawania dyałokacj przez częściowy poślizg w krysztale wzdłuż płaszczyzny Q w' kierunku r równoległym do kierunku osi

•dyslokacji CD

Obecność dyslokacji w kryształach można stwierdzić doświadczalnie stosując kilka metod. Badając kryształy pod mikroskopem elektronowym o zdolności rozdzielczej 10 A zaobserwowano np. w kryształach platyno- i miedzioftalocyjaniny dyslokacje krawędziowe w postaci kończących się wewnątrz kryształu płaszczyzn sieciowych oraz stwierdzono obecność wygiętych płaszczyzn dyslokacji śrubowych. Wykonano również zdjęcia filmowe ruchów dyslokacji w cienkiej (40 A) folii aluminiowej poddawanej różnym naprężeniom mechanicznym.

Najczęściej stosowanym sposobem badania defektów jest trawienie powierzchni kryształu odczynnikami chemicznymi, które powodują pojawienie się na powierzchni kryształu zagłębień w miejscach występowania zanieczyszczeń lub dyslokacji. Podczas trawienia powierzchni z defektami dyslokacji tworzy się szereg zagłębień ułożonych prawidłowo (tworzących linie). Rodzaj zagłębienia pozwala czasem odróżnić dyslokację śrubową

338