348 (21)

_ VI. Teoria tekst*

gatunków, stylów funkcjonalnych oraz indywidualnych sposobów kształtowania komunikatu"²⁴. Podzielam tę opinię.

6. Doić skomplikowanie przedstawia się rozumienie pojęcia metatekstu. Zwraca na to uwagę m.in. Dobrzyńska²⁵. Informuje ona, że to pojęcie „obejmuje sytuacje, gdy tekst mówi o tekście, co oznaczać może odniesienie wyrażenia z tekstu do danej całości tekstowej    do fragmentu danego tekstu lub wreszcie do tekstu jako struktury

abstrakcyjnej: tekstu-typu”²⁶. Autorka stwierdza, że „«metatekst» nie jest więc terminem jednoznacznym, jego rozchwianie znaczeniowe odpowiada wieloznaczności samego terminu «tekst»”²⁷. Niejednoznaczność terminu metatekst ukazuje również następująca informacja zawarta w Podręcznym słowniku terminów literackichr. „metatekst - I. tekst, który mówi o innym tekście [...], ale także tekst naśladujący inny tekst lub powstały jako jego przekształcenie [...]. W każdym wypadku chodzi o tekst «drugiego stopnia» - nadbudowujący się nad jakimś tekstem pierwotnym; 2. w obrębie danej wypowiedzi te jej odcinki, w których komentuje ona samą siebie - swój charakter, przeznaczenie, sposób ukształtowania”²*.

Do metatekstu włącza się tytuł utworu literackiego. Na przykład zdaniem Maye-nowej, „tytuł z reguły wnosi metatekstową informację”²⁹.

Wyderka zalicza - w szerszym ujęciu - tytuł do zewnętrznych jednostek tektoniki tekstu (razem z ramami tekstu), do jednostek wewnętrznych natomiast włącza np. rozdział, akapit replikę, cytat itd.³⁰

Rozumienie tytułu bywa zróżnicowane (pomijając to, że - jak wiadomo - nie jest on ze względów artystycznych obligatoryjnym elementem niektórych utworów poetyckich). Tytuł utworów literackich jest np. tak ogólnie określany: „tytuł [...] nazwa nadana dziełu najczęściej przez jego autora, będąca jednym z podstawowych czynników identyfikacji tegoż dzieła. T[ytuł] należy do tekstu dzieła, jest jego pierwszym wyodrębnionym odcinkiem. Może odnosić się albo do treści dzieła (np. Zemsta), albo do realizowanej w nim poetyki (np. Sonety), albo też wskazywać na jedno i drugie (np. Pieśń o ziemi naszej)”³¹. Bardziej szczegółowo o tytułach utworów literackich

²⁴    Ibidem, s. 16.

²⁵    Ibidem, s. 18-19.

²⁶    Ibidem, s. 18.

²⁷    Ibidem. Niewystarczająca jest np. następująca informacja zawarta w Encyklopedii języka polskiego (op.cit., s. 199): „Metatekst - elementy (wyrazy, zwroty, wypowiedzenia) tekstu, stanowiące odautorski komentarz do niego i jako komentarz rozumiane przez kompetentnego odbiorcę; do typowych struktur metatekstowych należą następujące formy: krótko mówiąc, po pierwsze, powtarzam itp." Brak tego hasła w Encyklopedii językoznawstwa ogólnego, op.cit.

²¹ M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, op.cit., s. 137.

²⁹ M.R. Mayenowa, Teoria tekstu a tradycyjne zagadnienia poetyki, op.cit., s. 310; por. m.in. T. Dobrzyńska, Tekst, op.cit., s. 288 i podana tam literatura przedmiotu.

^MB. Wyderka, Środki stylowe, op.cit., s. 78 i podana tam literatura przedmiotu.

³¹ M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, op.cit., s. 265.