372 373 (6)

Rozdział

Cykl koniunkturalny

f

g, sonck 13.1. Pod/ial cyklu koniunkturalnego n. B fazy: A-R - kryzys; B-C - depresja (zastój); C-D - ożywienie; D-E - rozkwit

Ko/d/iul IX Cykl koniunkturalny

373

13.1. Pojęcie cyklu koniunkturalnego.

Fazy cyklu

Historia gospodarcza dowodzi, żc w gospodarce rynkowej takie agregatowe wielkości, jak np. dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie i inwestycje. nic rosną równomiernie: ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym. Wyróżnia się zwykle cztery fazy cyklu: kryzys, depresję¹, ożywienie i rozkwit. Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, żc mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie. Prawidłowości cyklicznego rozwoju nie oznaczają, że nie występują czynniki różnicujące przebieg wahań koniunkturalnych w czasie i przestrzeni. Przebieg cykli jest nieregularny. Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz oraz amplitudą wahań. Nie ma dwóch identycznych cykli. W tej różnorodności możemy jednak wykryć pewne prawidłowości, pewne podobieństwa. Graficzna ilustracja przebiegu cyklu pomoże scharakteryzować jego fazy (rys. 13.1).

Faza kryzysu charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest różne (więcej na ten temat w dalszej części rozdziału).

Faza depresji (zastoju) odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie. W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom - jest to tzw. dolny punkt zwrotny.

Fazę ożywienia cechuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy wielkości te osiągną, w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo wysoki poziom, zaczyna się faza rozkwitu, charakteryzująca się dalszym

jstem poszczególnych wskaźników, ale już w zwolnionym tempie. Dynamika tcgólnych wielkości jest zróżnicowana. Górny punkt zwrotny zapoczątkowuje fazę kryzysu i nowy cykl.

Rozpiętość między górnym punktem zwrotnym a dolnym punktem zwrotnym tślamy mianem amplitudy wahań koniunkturalnych. Zwiększanie się amplitudy ta, że cykl ma charakter bardziej wybuchowy, a jej zmniejszanie się oznacza lżenie przebiegu cyklu.

We współczesnej literaturze ekonomicznej zamiast wymienionych wyżej cztc-[ rech faz cyklu (odnoszonych głównie do kapitalizmu wolnokonkurencyjncgo) coraz ściej wyodrębnia się jedynie dwie fazy: fazę spadkową (określaną też jako faza cesji), która łączy fazy kryzysu i depresji (zastoju), oraz fazę wzrostową (fazę insji), łączącą ożywienie i rozkwit. Wiąże się to przede wszystkim z tym, żc w pewnym stopniu zmieni! się sam przebieg cyklu. Faza spadkowa nic musi cha-kteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności larczcj. Jej objawami może być brak wzrostu czy nawet zwolnienie tempa >stu. To zmniejszenie amplitudy wahań, złagodzenie przebiegu cyklu, jest mikiern przemian gospodarki rynkowej, głównie jej monopolizacji oraz rozwoju lerwencjonizmu państwowego.

Modyfikacja przebiegu cyklu jako skutek interwencjonizmu państwowego ma _ Tiicż drugą stronę. Stabilizacyjne oddziaływanie państwa na przebieg cyklu, dające zmniejszenie amplitudy wahań, implikuje przedłużenie faz spadkowych przy iniejszcniu ich głębokości. Kryzys przedłuża się i. tracąc głębokość, przestaje pełnić rolę swoistego kathanis, przywracającego warunki reprodukcji. Stabilizacyjne oddziaływanie oznacza również ograniczenie dynamiki w fazie ekspansji. Tak *ięc oddziaływania antycyklicznc, łagodząc przebieg cyklu, przynoszą równocześnie osłabienie dynamiki wzrostu.

' Wydaje się. że określenie „zastój" lepiej oddawałoby istotę fazy depresji, ale trudno waleO'-z przyjętymi powszechnie terminami.