47

cztery zasadnicze typy interakcji zachodzące wśród uczestników: zrzucenie maski konwencji, szczere wyrażanie siebie, ujawnianie swoich emocji; uważne słuchanie tego, co mówią inni; dążenie do zrozumienia ich przeżyć, emocjonalne podtrzymywanie osoby wyrażającej swoje stany wewnętrzne oraz konfrontacja własnych postaw i zachowań z opinią pozostałych uczestników.

Ważnym czynnikiem przyczyniającym się do powstawania zmian w zachowaniu uczestników treningu interpersonalnego jest otrzymywanie (i przekazywanie innym) od członków grupy informacji na temat własnego aktualnego zachowania i związanych z nim przeżyć (Aronson, 1978; Zaborowski, 1985).

Nie będziemy przedstawiać tu wszystkich odmian psychoterapii. Zwróciliśmy uwagę na te z nich, które w mniejszym lub większym stopniu przyczyniły się do opracowania koncepcji terapii pedagogicznej dla dzieci agresywnych przedstawionej w następnym rozdziale.

Na zakończenie chcemy jeszcze podkreślić, że w psychoterapii można wyróżnić dwa kierunki preferujące stosowanie całkowicie odmiennego podejścia — zakładającego, że człowiek zdrowy psychicznie, to ten, który zachowuje się zgodnie z przyjętymi normami — i drugie, że człowiek zdrowy, to ten, który całe życia rozwija się, człowiek autonomiczny, mający adekwatną samoocenę i wysoki poziom akceptacji siebie i innych, człowiek zdolny do bliskich kontaktów z innymi ludźmi, do współpracy z nimi, do działań altruistycznych, człowiek otwarty na nowe doświadczenia, które stanowią podstawę jego nieustannego rozwoju i twórczej postawy do życia.

Pierwszy z tych kierunków zakłada procedurę stosowaną w wychowaniu wówczas, gdy staramy się wdrożyć dziecko do postępowania przyjętego w środowisku i kulturze, w której żyje, do postępowania zgodnego z normami moralnymi powszechnie obowiązującymi, do przestrzegania zasad tzw.

dobrego wychowania. Drugi zaś odpowiada tzw. wychowaniu kreacyjnemu, w którym dziecku pozostawiamy swobodę rozwoju jego potencjalnych możliwości, starając się mu w jego autonomicznych dążeniach pomagać, wspierać jego zainteresowania i talenty.