4a

458 JĘZYK POLSKI ZA GRANICA

\ połącze-\ nie z ?ą°cze- \ ^snie z I ^	że	żeby	K	że żeby	że K ■ ’ '	że żeby K
—	-twierdzić -sądzić -uważać grozić cieszyć się	zachęcać życzyć
O	obiecać wstydzić się	zabronić zakazać pozwolić		woleć bać się	zdecydować się
żeby		prosić żądać propono wać		i		pamiętać
K			zastanawiać się pytać		wiedzieć słyszeć wyizieć
O żeby		chcieć -kazać		zgodzić się przyzury-czaić się
X o		radzić			zapom nieć
K żeby					myśleć	mówić pisać

Następny problem to użycie rzeczownika — nazwy czynności jako uzupełnienia zdania, np. zachęcał do wyjazdu; zgodził się na zmianę terminu; przyrzekł szybki zwrot pieniędzy. Nomina actionis, jak wszystkie rzeczowniki, występują w różnych formach przypadkowych, z przyimkami i bez, na co trzeba zwracać uwagę przy każdym konkretnym czasowniku. Istotne jest przy tym, czy nazwa czynności jest jedynym możliwym uzupełnieniem nominalnym danego czasownika, czy też łączy się on także z rzeczownikami konkretnymi (np. zgodził się na samochód, obiecał kawę, pamiętał o matce). Ponieważ obiekt konkretny funkcjonuje jako skrót zdania, łączliwość ta jest zwykle niepełna, ograniczona do rzeczowników, które bardzo ściśle łączą się z czasownikiem, np. pozwalać na papierosy, ale nie *pozwalać na ciastka, na książki itp. Nie zawsze poza tym rzeczownik konkretny i nazwa czynności występuje w tej samej formie: mówimy np. namawiać do wyjazdu, do powrotu, ale namawiać na lody, na samochód.

Termin nomina actionis obejmuje wprawdzie regularne formacje z sufiksem -anie, -enie, -cie, jednak naszym słuchaczom należy zalecać głównie stosowanie formacji nieregularnych morfologicznie, ponieważ nazwy czynności typu zamieszkanie, przyjechanie, przeniesienie są często nacechowane stylistycznie i mogą brzmieć szczególnie niewłaściwie w ustach cudzoziemca popełniającego różne błędy. Poza tym niektóre czasowniki łączą się tylko z nieregularnymi nazwami czynności, np. chciał wyjazdu, powrotu, pragnął zgody, opieki, ale nie ^{1 2}chciał czytania, mówienia, pragnął malowania, przybycia itp.⁸

Trzeba wreszcie pokazać różnice między nazwą czynności a bezokolicznikiem, jeśli przy danym czasowniku obie te konstrukcje są możliwe. Przy pewnych czasownikach bezokolicznik oznacza czynność wykonywaną przez agensa czasownika głównego, nomen actionis — czynność wykonywaną przez inną osobę, por. bał się odmówić : bał się odmowy Dokładniej, to, kto jest wykonawcą czynności wyrażanej nomen actionis, nie wynika z samej konstrukcji, lecz zależy od kontekstu, w tym w dużym stopniu od znaczenia nazwy czynności (por. Nie wychodził na ulicę, bo bał się napaści i Narzekał, że musi zostać w mieście, ale w gruncie rzeczy bał się wyjazdu).

Na zakończenie chciałabym przedstawić próbną klasyfikację czasowników kono-tujących zdanie ze względu na sposób łączenia się ze zdaniem i z bezokolicznikiem. Przyjęto następujące symbole: S —zdanie, K —zaimek względny, O —morfem zerowy (brak spójnika lub zaimka), I — bezokolicznik, minus przed czasownikiem — brak łączliwości z nomen actionis.

Barbara Klebanowska

1

⁹ Zwraca na to uwagę J. Puzynina w pracy ,.Nazwy czynności we współczesnym języku polskim”, Warszawa 1969.

2

Por. R. Grzegorczykowa: O konstrukcjach z bezokolicznikiem przy czasownikowym w języku polskim, „Biuletyn PTJ” XXV, s. 123-132.