4

prawo do opieki i wychowania, zapewniającego mu możliwości i warunki najpełniejszego rozwoju jego potencjału osobowościowego i intelektualnego.

PROFILAKTYKA

1

Wzmacnianie czynników chroniących

i

Eliminacja (lub redukcja czynników ryzyka)

Czynniki ryzyka:

cechy, sytuacje,

warunki sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych Najpoważniejsze zachowania ryzykowne:

•    palenie tytoniu

•    używanie alkoholu

•    używanie innych środków psychoaktywnych (narkotyków, środków wziewnych, leków)

•    wczesna aktywność seksualna

•    zachowania agresywne i przestępcze

Czynniki chroniące:

cechy, sytuacje, warunki zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka

Najważniejsze czynniki chroniące:

•    silna więź emocjonalna z rodzicami,

•    zainteresowania nauką szkolną,

•    regularne praktyki religijne,

•    poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów społecznych,

•    przynależność do pozytywnej grupy

Źródło: J. Szymańska, Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej profilaktyki, Warszawa 2000, s. 16-18

Porównanie podstawowych założeń modelu tradycyjnego z założeniami modelu współczesnego pokazuje następujące zmiany:

-    preferowanie współcześnie kreatywnej wersji profilaktyki poprzez wybór celu strategicznego działań profilaktycznych, jakim jest promocja zdrowia i nacisk na kształtowanie u odbiorców programów profilaktycznych systemu wartości, właściwych postaw i umiejętności ułatwiających im dbałość o zdrowie;

-    odchodzenie od koncepcji profilaktyki ograniczającej się do sporadycznych akcji przekazywania wiedzy o zgubnych skutkach picia alkoholu, palenia papierosów lub używania narkotyków i przesunięcie w kierunku podejścia interakcyjnego, uwzględniającego szerokie spektrum uwarunkowań używania substancji psychoaktywnych, zaplanowanego i realizowanego systematycznie dla określonych kategorii odbiorców;

-    poszukiwanie nowych środków oddziaływań profilaktycznych w formie dialogu i zachęcanie do aktywnego uczestnictwa odbiorców programów profilaktycznych, wzbudzanie ich osobistego zaangażowania;

-    poszerzenie kręgu realizatorów działań, które mają charakter profilaktyczny, o osoby wpływające na wychowanie i kształcenie dzieci i młodzieży (m.in. nauczycieli, rówieśników);

MODEL TRADYCYJNY	MODEL WSPÓŁCZESNY
CEL
Zwalczanie patologii	Promocja zdrowia
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
Uświadomienie skutków używania środków uzależniających	Sięganie do przyczyn używania środków uzależniających
SPODZIEWANE EFEKTY

Wiedza o skutkach używania śród-    Umiejętność odmawiania

ków uzależniających i negatywna    Poczucie wartości

postawa wobec ich używania	Uporządkowanie systemu wartości Umiejętności społeczne Wiedza o uzależnieniach Osobiste zaangażowanie
FORMA ODDZIAŁYWAŃ
Jednostronny przekaz i bierny odbiór	Dialog i aktywne uczestnictwo
CZAS I ZAKRES ODDZIAŁYWAŃ
Sporadyczne akcje wśród nastolatków	Systematyczne działania wśród dzieci i młodzieży
REALIZATORZY
Prelegenci i specjaliści	Nauczyciele i liderzy młodzieżowi
RODZAJ SUBSTANCJI
Alkohol lub papierosy, lub narkotyki	Wszystkie środki uzależniające
KONTROLA EFEKTÓW
Nie wymagana	Wymagana

Źródło: Profilaktyka w środowisku lokalnym. Praca zbiorowa pod red. G. Świątkiewicz, Warszawa 2002

- uczynienie z oceny przebiegu i rezultatów podjętych działań stałego i niezbędnego elementu każdego programu profilaktycznego [Szymańska, Zamecka, 2002, s. 30-31],

*>

3. Klasyfikacja oddziaływań profilaktycznych

Podstawowy podział profilaktyki obejmuje profilaktykę pierwotną i wtórną. Profilaktyka pierwotna tworzy warunki, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i wychowaniu. Natomiast profilaktyka wtórna występuje wtedy, gdy pojawiają się pewne zaburzenia. Jej zadaniem jest opanowanie tego problemu i pomoc w jego przezwyciężeniu.

69