42 (341)

11

11

n

Ul

Z

h

</)

D

>

OC

D

s

s

ANALIZA TEMATU

POPRAWNOŚĆ SŁOWNIKOWA

.• komcfcstrm Ńłtth słuwmkowc poiawujfj jvk wscJ)

Rozwinięcie tematu

Aby dokonać oceny poprawności językowej wypowiedzi komentatorów sportowych, należy przeanalizować występujące w nich błędy Przykłady:

1.    W zespole wojskowych rozstrzelał się Nyćkowiak. -Jacek Łuczak;

2.    Jest! Niemka traci głowę! - komentarz pojedynku szermierczego. Jarosław Idzi;

3.    Może tym razem uda się nam połączyć z Bytomiem... Halo?! Nie, niestety, cisza kabla. - Andrzej Janisz.

Analizując przytoczone przykłady, dostrzegamy następujące zjawiska językowe:

1.    Nieuzasadnione użycie wyrazu rozstrzelać oznaczającego „dokonać na kimś egzekucji za pomocą broni palnej”. Btąd jest spowodowany nieuzasadnioną analogią do innych wyrazów z przedrostkiem roz-, który zazwyczaj oznacza zwiększenie zakresu, zintensyfikowanie, zwielokrotnienie czegoś.

2.    Niewłaściwe użycie związku frazeologicznego tracić gtowę. Kontekst sugeruje dosłowne znaczenie wyrazów tworzących ten zwrot.

3.    Zdanie niepełne, skrócone. Powinno być: Niestety, nic nie słychać, co jest spowodowane awarią tą-

II Błędy językowe

BŁĘDY ZAPISU ►► wewnętrznojęzykowe »ortograficzne - używanie niewłaściwych liter, pisownia rozdzielna i łączna, wielkie i małe litery.

»interpunkcyjne - brak właściwego znaku, użycie znaku int. niewłaściwe lub zbędne.

^stylistyczne - niedostosowanie środków jęz. do wypowiedzi (skróty myślowe, wieloslowie, wieloznaczność, stylizacja, ubogie słownictwo).

JĘZYKOWE » gramatyczne ►► leksykalne

»fleksyjne - niewłaściwa odmiana wyrazu - niewłaściwy temat lub końcówka.

»składniowe - błędy związku zgody, rządu, błędne używanie przyimków, równoważników zdania, szyk.

FONETYCZNE

►► błędna wymowa głosek, zły akcent.

»słownikowe - użycie pieonazmów, wyrazów modnych, wyrazów w błędnym znaczeniu.

»frazeologiczne - wymiana, redukcja, rozszerzenie składu związku fraz., zły kontekst.

►► słowotwórcze - niewłaściwy for-mant lub podstawa słowotwórcza.

cza. Można też dopuścić mniej poprawne (brak orzeczeń), ale dopuszczalne w żywej mowie: Niestety, cisza. Awaria połączenia.

Błąd może dotyczyć różnych zagadnień - być wykroczeniem przeciwko normom określanym przez różne działy wiedzy o języku. Przyjrzyjmy się zatem przykładom reprezentującym poszczególne typy:

1.    Poprawność słownikowa (leksykalna) polega na używaniu stów we właściwym kontekście. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy doskonale znamy znaczenie stów, którymi się posługujemy. Błędy słownikowe pojawiają się także wtedy, gdy znaczenia wyrazów są mylone i gdy natrętnie pojawiają się w wypowiedzi wyrazy modne.

a)    Norwegowie w czerwonych koszulkach i białych spodenkach, Polacy - w strojach odwrotnie pokolorowanych. - Dariusz Szpakowski.

Btąd polega na nieuzasadnionym użyciu stówa pokolorowany, które oznacza „barwnie pomalowany, pokryty jakimś kolorem lub wieloma kolorami” i dotyczy fotografii lub obrazu czy rysunku. Należato precyzyjnie opisać kolory strojów, nie posługując się skrótem w postaci żle użytego stówa.

b)    To takie właściwie pół summer, pót winter ga-mes - Włodzimierz Szaranowicz.

Btąd polega na zbędnym zapożyczeniu. W języku polskim występują określenia „sporty zimowe” i „sporty letnie”. Nie ma potrzeby stosowania angielskich odpowiedników. W tym przypadku mamy do czynienia z uleganiem modzie językowej.

c)    Aj, znakomity początek, prawie pótfalstart! - Włodzimierz Szaranowicz.

Stownik języka polskiego notuje jedynie wyraz falstart. Pótfalstart jest neologizmem - nowym wyrazem utworzonym przez autora wypowiedzi jako złożenie. powstałym z potrzeby złagodzenia wymowy emocjonalnej wyrazu przez cząstkę pól-.

2.    Poprawność frazeologiczna - właściwe posługiwanie się istniejącymi związkami frazeologicznymi.

a)    Francuz ratuje resztki twarzy. - Andrzej Person. Istnieją dwa związki frazeologiczne: ratować sytuację, oznaczający „znajdować wyjście z niezręcznej, trudnej sytuacji", i zachować twarz - „zachować szacunek w oczach ludzi w trudnej sytuacji". Zacytowana konstrukcja jest połączeniem (kontaminacją) tych dwóch zwrotów. Dodatkowo została ona zmodyfikowana przez słowo resztki.

b)    Sztanga prowadzi go na manowce. - Krzysztof Miklas.

Zwieść kogoś na manowce oznacza „wywrzeć niedobry wptyw na kogoś, sprawić, że ktoś zacznie postępować nieuczciwie, niewłaściwie, źle”. Sztanga jest przedmiotem. Nie może wywierać wpływu na człowieka. Stały związek frazeologiczny został w tym przypadku zniekształcony (słowo prowadzić zamiast zwieść) oraz użyty w złym kontekście.

c)    Obrońca wybił piłkę na tak zwany przysłowiowy oślep. - Andrzej Zydorowicz.

•    Małgorzata Dydek starała się w rzucie piłkę do kosza, ale wylądowała' u ramionach rywalek

- Kj/\ s/lol Ratajczak

*    Przy każdej akcji tera: będą się podrywać kibice i drżeć piłkarze.

Mateusz Borek:

fesartrrini i

NORMA

1 Użytkowa (uzus) zb*>r jednostek lęzykowych i społecznie zaaprobowanych reguł ich łączenia.

2. Norma ^kodyfikowana

zbfor reguł posługiwania się jednostkami językowymi sformułowanych przez językoznawców i skodyfikowanych W słownikach oraz podręcznikach do gramatyki;

Pr ą kład)

7 Norwegowie w . zfiwotrteh koszałkach i białych spodenkach Polacy w strojach odwrotnie pokolorowanych. Donusz Szpakowski 2.    7 o takie właściwie pół summer. pół Ginter gamęs

Wlod/umer/ S/aranowicz

J. Aj. znakomity pocjpck. prawie pół falstart' Włodzimierz S/aranowic/

^

Wtrącanie słowa „przysłowiowy” jest częstym błędem. W intencji autora wypowiedzi ma zwracać uwagę na to. że dalsze stówa są frazeologi-zmem i nie należy traktować ich dosłownie. Zastrzeżenie to jest zbędne, a wypowiedź

-    śmieszna.

d)    Z przysłowiowej górki na przysłowiowe pazurki.

-    Przemysław Frankowski,

W cytowanym przykładzie pojawiło się niepotrzebne wtrącenie stówa przysłowiowy (i to dwukrotne!). W dodatku umieszczono je między wyrazami tworzącymi stały związek frazeologiczny.

e)    Nogi piłkarzy są ciężkie jak z waty. - Andrzej Zydorowicz.

Mieć nogi, kolana jak z waty oznacza „nie móc utrzymać się na nogach". Komentator zmodyfikował związek frazeologiczny i rozszerzy! jego sktad, dodając stowo ciężki. Efektem jest zakłócenie komunikatu i jego niezamierzona śmieszność (wata nie jest ciężka). Mieć ciężką nogę odnosi się do stylu kierowania samochodem i oznacza upodobanie do szybkiej jazdy. Samo słowo ciężki w przenośni oznacza niezdarność. brak wprawy.

42