54 55 (8)

czasowych oddziaływań terapeutycznych. Zakłada się, że afazja wynika z zaburzeń dostępu do języka, a nie z jego utraty. Terapeuta powinien zatem pełnić rolę katalizatora wspomagającego pacjenta w procesie poprawy mowy spontanicznej.

Wprowadzenie systemu zespołów zaburzeń przez szkołę neokla-syczną w znacznej mierze uporządkowało dane na temat afazji, dostarczyło także struktury pojęciowej do analizy zaburzeń. Jednakże modelowy podział afazji często był krytykowany, szczególnie przez afazjologów praktyków, którzy podkreślali, że niezwykle rzadko chorzy prezentują deficyty idealnie pasujące do określonego typu. W klinice najczęściej spotyka się zaburzenia mieszane.

7. Szkoła neurolingwistyczna

Metody te były głównie rozwinięte przez terapeutów niemieckich i francuskich w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. W ramach procesu terapii wykorzystuje się tu złożone teorie lingwistyczne. Typy zaburzeń lingwistycznych łączy się z topograficzną siecią uszkodzeń mózgu. Większą wagę przypisuje się jednak szczegółowym analizom zaburzeń lingwistycznych, niż przy ustalaniu typologii deficytów językowych.

W ramach szkoły neurolingwistycznej znacznie rozwinięto badania nad poszczególnymi systemami języka: fonologicznym, syntak-tycznym semantycznym i dyskursywnym. Wprowadzono ocenę zaburzeń z uwzględnieniem takich problemów, jak abstrakcyjność - konkretność znaczenia słów, synonimiczność - antonimiczność, stopień częstości użycia słowa czy wyrażenia. Zwrócono uwagę na związek między znaczeniem funkcji gramatycznej słów a mechanizmem zaburzeń w afazji. Przetwarzanie słów posiłkowych (przyimków, przysłówków) okazuje się najczęściej bardziej zaburzone niż słów funkcyjnych (rzeczowników, czasowników). Zwrócono uwagę na specyfikę zaburzeń afatycznych w językach fleksyjnych. Wykorzystując koncepcję Chomskiego, wskazywano na różnice między możliwościami, kompetencją, a wykonaniem językowym w afazji. Zastosowano także koncepcję Jacobsona bipolarnej organizacji języka wzdłuż osi relacji syntagmatycznych i osi relacji paradygmatycznych. Według tej koncepcji jednostka językowa (np. słowo) wchodzi w relacje paradygmatycz-ne ze wszystkimi jednostkami (słowami), które mogą ją zastąpić. Taki związek występuje na przykład między rzeczownikami i zaimkami. Drugi typ relacji odnosi się do związków między daną jednostką a innymi, które występują w jej kontekście, na przykład związek między rzeczownikiem i czasownikiem. Analizując całość wypowiedzi, badacze ze szkoły neurolingwistycznej wyróżnili wiele struktur tekstu (makrostrukturę, mikrostrukturę, superstrukturę), które mogą być w różnym stopniu zaburzone w afazji (Osiejuk, 1994).

Jedna z bardziej prężnych grup terapeutycznych, realizujących teorie neurolingwistyczne, to lingwiści i logopedzi niemieccy z Aachen (por.: Howard, Hatfield, 1987). Opracowali oni wiele programów terapeutycznych, mających zastosowanie w przypadkach specyficznych zaburzeń lingwistycznych, np.: deficytów w organizacji fonetycznej, trudności agramatycznych, zaburzeń przetwarzania struktur gramatycznych w spontanicznej mowie dialogowej czy też w afazji globalnej. Terapeuci podkreślają, że opierając swoje programy rehabilitacyjne na podstawach lingwistycznych, nie chcą oni uczyć pacjenta poprawnych elementów języka (fonemów, końcówek czy wzorców zdań, itd.). Celem ich terapii jest raczej przybliżenie choremu reguł i procesów językowych, które rządzą przetwarzaniem słów, zdań i dyskursu. Programy rehabilitacyjne konstruowane są z myślą o grupie pacjentów, którzy wykazują podobne trudności językowe. W standardowym planie terapii opartej na założeniach neurolingwistycznych nie uwzględnia się problemów i potrzeb indywidualnych chorych.

8. Szkoła neuropsychologii poznawczej

Podstawę teoretyczną szkoły neuropsychologii poznawczej stanowią złożone modele procesów przetwarzania językowego, skonstruowane w ramach badań ludzi zdrowych i wykorzystywane do analizy procesów językowych w afazji. Przyjmuje się, że skutki uszkodzeń mózgu wynikają z budowy systemu poznawczego, która istniała przed uszkodzeniem. Budowa systemu poznawczego ma charakter modułowy. Reprezentację modułową posiadają między innymi czynności mowy, pamięci, postrzegania. Najbardziej złożone procesy umysłowe (myślenie, podejmowanie decyzji, planowanie) wchodzą w skład tzw. procesora centralnego, który nie posiada cech modułowych. Problem lokalizacji korowej modułów jest dla neuropsychologów poznawczych drugorzędny. Kwestią najistotniejszą pozostaje prawidłowość przebiegu procesów poznawczych.

55