54

5. Pomiar siły mięśni przy użyciu dynamometrów

(opracował Tadeusz Skolimowski)

Metodą pozwalającą na obiektywną ocenę siły mięśni jest pomiar wykonywany przy użyciu dynamometrów. W praktyce najczęściej używa się dynamometrów pneumatycznych, tcnsomctrycznych, sprężynowych.

Dokładność pomiarów zależy od rodzaju dynamometru oraz warunków badań. Pomiary’ dynamometryczne pozwalają na ocenę siły mięśni tylko w warunkach pracy izomctrycz-ncj (statycznej). Occniapc siłę mięśni należy pamiętać, że jej efekt nic jest zależny od samej siły, lecz od jej moment*wyrażonego w kilogramomctrach. Moment siły mięśni (M) działających na staw jest iloczynem długości ramienia obrotu (r), tj. odległości punktu przyłożenia siły od osi obrotuw stawie i wartości siły wskazanej przez dynamometr O⁷)- A zatem M - F • r.

Pomiary dynamometryczne najlepiej jest przeprowadzać w odpowiednio przystosowanym do tego celu stanowisku, na wyposażenie którego składają się:

-    metalowa rama z uchwytami, umożliwiającymi stabilne umocowanie dynamometru na różnych poziomach,

-    dynamometry,

-    stół z łamaną płyt)lub stół i fotel,

-    pasy i rynienki stabilizacyjne,

-    pocłwicszki i mankiety,

-    kątomierz, taśma truty metrowa, dermograf.

W badaniach dynamometrycznych nic jest możliwy pomiar siły jednego mięśnia. Stąd też w dalszej części niniejszego rozdziału przedstawiono przykłady globalnej oceny momentów sił grup mięśniowych biorących udział w poszczególnych ruchach badanego stawu. W sposobacłi tych starano się dobrać takie pozycje wyjściowe, które eliminowałyby możliwość zaangażowania nie badanych grup mięśni. Ponadto ze względu na różnorodność przypadków chorobowych konieczne jest uwzględnienie większej ilości pozycji wyjściowych dla oceny siły tej samej grupy mięśni. Mając to na uwadze, w przykładach oceny poszczególnych grup mięśni starano się uwzgfcdnić różne możliwości pomiaru tej samej grupy mięśni, przyjmując za podstawę podziału następujące kryteria:

-    w sposobach oznaczonych cyfrą 1 (np. 1, la, Ib) posiano pozycje, w których ustawienie badanej części ciabcliminujc jej ciężar, tzn. oś długa badanej części biegnie prostopadle do podłoża,

-    w sposobach ozraczonych cyfrą 2 (np. 2, 2a, 2b) podano pozycje, w których podwieszenie kończynydimmujc jej ciężar,

-    w sposobach oznaczonych cyfrą 3 (np. 3, 3a, 3b) podano pozycje, w których ustawienie badanej części ciabnic eliminuje jej ciężaru podczas pomiaru (oprócz oporu stawianego

F

przez dynamometr badany pokonuje dodatkowo ciężar części ciała, na który działa oceniana grupa mięśni). Wobec tego dla dokładnego obliczenia momentu siły badanej grupy mięśni (M - F • r), przy ocenie sposobem 3, należy uwzględnić wielkość momentu siły grawitacji M, - G * r,, posługując się wzorem:

F • r = G • r, + Q • r₂ -~a,

gdzie: F - siła mięśni,

G - ciężar badanej części (punkt przyłożenia tej siły odpowiada położeniu środka ciężkości),

Q - wskazanie dynamometru,

r, r,, r_; - odległość osi obrotu od punktów przyłożenia siły F, G, Q (rys. 117).

Dużym ułatwieniem w dynamometrycznych pomiarach siły mięśni byłoby opracowanie tabel normaty wnych dla momentów sił poszczególnych grup mięśni z uwzględnieniem przedziałów wiekowych, sposobu badania i rodzaju dynamometru. W piśmiennictwie brak jest opracowania takich norm, stąd też przedstawione w niniejszym rozdziale sposoby pomiaru siły mogą służyć głównie do oceny porównawczej efektów usprawniania, tj. porównywania badań wstępnych z następnymi badaniami.

Moment siły grawitacji można określić, jeżeli znane jest położenie środka ciężkości i ciężar badanej części ciała. Położenie środka ciężkości poszczególnych części ciała ludzkiego, ich nężnr wyrażony w % w odniesieniu do całkowitego ciężaru ciała przytoczono za Dońskim (tab. 1 i 2).

Dla wyznaczenia środka ciężkości danej części ciała należy najpierw określić jej długość całkowitą. Następnie przyjmując oznaczoną długość jako 100% obliczamy na podstawie tabeli 1, w jakiej odległości od bliższego końca danego odcinka ciała jest położony środek ciężkości.

109