5 (1409)

szego i zastępowania go (substytucji) innym dobrem, relatywnie tańszym. Jest to efekt substytucyjny zmiany ceny. Wzrost ceny dobra powoduje również inny skutek - wpływa na możliwości nabywcze konsumenta, obniża jego dochód realny. Konsument może teraz nabyć mniej dóbr. Jest to efekt dochodowy zmiany ceny. Siła tego efektu zależy od udziału dobra, którego cena wzrosła, w ogólnych wydatkach konsumenta. Analogiczne efekty, tylko skierowane w drugą stronę, występują przy spadku ceny.

1.2.2. Nietypowe krzywe popytu

Przedstawiona na rysunku 1.2 krzywa popytu ilustruje typową zależność między popytem a ceną. Istnieją jeszcze nietypowe reakcje popytu na zmianę ceny.

1. Popyt może nie reagować na zmianę ceny, mówimy wówczas, że jest doskonale nieelastyczny albo sztywny (rys. 1.3). Dotyczy to dóbr, które zaspokajają niezbędne potrzeby i nie mają substytutów: trumny, sól, niektóre lekarstwa.

Rys. 1.3. Nietypowa krzywa popytu doskonale nieelastycznego (popyt sztywny)

2. Popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie - jest doskonale elastyczny (rys. 1.4). Jest to teoretyczna sytuacja rynku doskonałego. Przy cenie c\ wyznaczonej przez rynek przedsiębiorstwo może zrealizować (sprzedać) całą swoją produkcję. Przy cenie wyższej, up. r>, przedsiębiorstwo nie realizuje ani jednej jednostki.

Popyt

Rys. 1.4. Nietypowa krzywa popytu - popyt doskonale elastyczny

3. Zmiany popytu i zmiany ceny mogą być jednokierunkowe, gdy wzrost ceny powoduje wzrost popytu, a spadek ceny spadek popytu. Popyt zachowuje się więc nietypowo, paradoksalnie (rys. 1.5). Wyróżniamy tu przypadki: paradoks Veble-na, paradoks Giffena oraz paradoks spekulacyjny. Paradoks Veblena dotyczy popytu na dobra prestiżowe, których konsumpcja zaspokaja potrzebę demonstracji statusu materialnego nabywcy. Ten efekt demonstracji rośnie wraz z ceną nabywanych dóbr. Powoduje to wzrost popytu wraz ze wzrostem ceny tych dóbr. Paradoks Giffena dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w ogólnych wydatkach jest wysoki. Wzrost cen tych dóbr powoduje spadek dochodów realnych; implikuje to wzrost popytu na te dobra, gdyż mimo wzrostu ceny nadal są one relatywnie tańsze, co przy spadku dochodów realnych ma jeszcze większe znaczenie. Paradoks Giffena oznacza, że efekt dochodowy jest silniejszy od efektu substytucyjnego. Nabywcy nie zastępują tych dóbr innymi, gdyż mimo wzrostu cen dalej pozostają one relatywnie tańsze. Paradoks spekulacyjny wiąże się z oczekiwaniami co do' kształtowania się cen w przyszłości. Jeśli panuje przekonanie, że cena w przyszłości nadal będzie rosła, to popyt rośnie mimo wzrostu ceny. Dotyczy to także spadku cen; przekonanie, że również w przyszłości ceny będą spadały, wpływa na spadek bieżącego popytu mimo spadku ceny.

11