65

HISTORIA LITERATURY

Juliusz Słowacki, Kordian

Dramat rozpoczyna Przygotowanie (porównywane ze scenq z czarownicami w scenie 1. Makbeta Szekspira), w którym szatan Astarot i Mefisto wraz z podrzędnymi diabłami i czarownicami w noc 31 grudnia 1799 roku (początek wieku XIX) stwarzają przywódców powstania listopadowego. Są to generałowie: Józef Chtopicki, Jan Zygmunt Skrzynecki i Jan Stefan Krukowiecki, politycy: książę Adam Jerzy Czartoryski i Joachim Lelewel, oraz poeta Julian Ursyn Niemcewicz. Szczególnie surowo ocenieni zostają generałowie, poeta wini ich za upadek powstania i zaprzepaszczenie szans na zwycięstwo.

•    Prolog - poprzedza właściwą część dramatu. Jest to polemika z Mickiewiczem (I osoba Prologu) dotycząca zadań poezji w życiu narodu. Pierwsza osoba (domyślnie: Mickiewicz) prezentuje nurt mesjański. Rola poezji według niej polega na pocieszeniu narodu w sytuacji klęski. Poezja powinna „narodowi wyniszczonemu bojem" i pogrążonemu w rozpaczy zesłać ukojenie i spokój. Cały ciężar klęski powinien brać na siebie poeta, który jest prorokiem.

Cały tekst, stylizowany na biblijne proroctwo (porównywalne z Apokalipsą), podkreśla całkowitą bierność narodu, który w letargu czeka na zmartwychwstanie. Ma ono się dokonać dzięki Bogu i poecie - jego prorokowi. Druga osoba wypowiada pogląd przeciwny, prezentując przy tym krótkowzroczny, polityczny realizm. Trzecia osoba (sam Słowacki) - wypowiada pogląd, że poezja narodowa może spełnić swoje zadanie jedynie wtedy, gdy pomimo klęski potrafi wyjść poza natchnione proroctwo i krótkowzroczne politykowanie, by dostarczyć narodowi siły i zachować pamięć nieudanego powstania ku przestrodze. Poezja ma kształtować świadomość narodową. Drogą do wolności jest czyn zbrojny, dokonany przez wojsko narodowe. Nawiązuje to do motta z Kordiana, zaczerpniętego z powieści poetyckiej Słowackiego Lambro.

•    Akt I

Kordian, 15-letni chłopiec, czyta Cierpienia młodego Wertera, snując rozważania o celu i sensie życia. Następnie słucha bajki O Janku, co psom szyi buty oraz opowieści o walkach napoleońskich i Sybirze, które opowiada mu stary sługa i żołnierz Grzegorz. Kordian kocha się w starszej od siebie Laurze. Rozczarowanie i zawód miłosny powodują, że próbuje popełnić samobójstwo.

•    Akt II (Wędrowiec)

Jest rok 1828. Kordian podróżuje po Europie odwiedza Londyn, Dover, Włochy, Watykcr,. W Londynie po raz pierwszy na jego drodze staje Szatan. Młodzieniec doznaje różnego rodzaju rozczarowań:    miłosnych (romon$

z Włoszką Violettq), politycznych, ideologia, nych, światopoglądowych (wizyta u papieża). Akt ten kończy monolog Kordiana na szczycie Mont Blanc (polemika z Wielką Improwizacja z Dziadów Mickiewicza). Bohater podejmuje decyzję powrotu do kraju i podjęcia działalności spiskowej, głosi hasło „Polska Winkelrie-dem narodów". Zgodnie z nim Polacy, organizując powstanie w 1830 roku, uniemożliwili Rosjanom zbrojną interwencję w Belgii i Francji. (Winkelried był Szwajcarem, narodowym bohaterem z XV wieku, który poświęcił się dla kraju - przyjął na siebie ciosy wroga, ocalając w ten sposób armię).

•    Akt III (Spisek koronacyjny)

Akcja toczy się w Warszawie w maju 1829 roku, w czasie koronacji cara Mikołaja I na króla Polski. Wbrew Prezesowi (Niemcewicz) Kordian podejmuje samotną próbę zamordowania śpiącego cara. Kończy się ona fiaskiem, gdyż młodzieniec zostaje pokonany przez Strach. Imaginację (Wyobraźnia) i Widmo. Jako więzień osadzony w szpitalu wariatów toczy ideowy spór z Doktorem (Szatan). Następnie zostaje wtrącony do więzienia i skazany na śmierć. Tam żegna się ze starym sługą Grzegorzem. Stoi przed plutonem egzekucyjnym, gdy przybywo goniec z ułaskawieniem. Dowódca plutonu nie zauważa jednak jego przybycia. Scena egzekucji nie zostaje rozstrzygnięta - nie wiemy, czy padł strzał.

Kordian to dramat rozrachunkowy, komentujący przyczyny klęski powstania listopadowego zarówno polityczne, zewnętrzne, jak i wewnętrzne, wynikające z narodowego charakteru Polaków.

•    do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu podróży romantycznej, dojrzewania, romantycznych modeli patriotyzmu, przemiany, inicjacji, samotności, powstanie listopadowego

Juliusz Słowacki, Testament mój

•    Gatunek:

Jest to utwór liryczny będący poetycką stylizacją testamentu - ostatniej woli. Zawiera następujące elementy: pożegnanie ze światem i z najbliższymi, rachunek sumienia bądź rozrachunek z własnym życiem, dyspozycje dotyczące pogrzebu, życzenia skierowane do najbliższych lub potomności, wyznaczenie beneficjentów.

•    Geneza utworu:

Słowacki napisał Testament na przełomie 1839 i 1840 roku, a więc na dziewięć lat przed śmiercią. Treść i nastrój utworu ma związek z osobistymi przeżyciami poety w owym czasie, złym samopoczuciem oraz nieprzychylnymi opiniami krytyków literackich, zwłaszcza Stanisława Ropelewskiego i paryskiej koterii polskiej emigracji.

•    Tytuł:

Pozornie prosty, składający się z dwóch słów: „testament" (w rozumieniu ostatniej woli) i zaimka dzierżawczego „mój". Tytuł ten jest jednak wyrazem romantycznego indywidualizmu poety.

•    Interpretacja:

Jest to rodzaj liryki bezpośredniej: podmiot liryczny utożsamiamy z samym Słowackim, na co wskazuje zwrot w pierwszej osobie i zawarte w liryku elementy autobiograficzne.

Ból i poczucie osamotnienia, gorycz wynikająca z poczucia samotności, niezrozumienia i obojętności współczesnych oraz pustki uczuciowej ze szczególną mocą zabrzmią w zwrotce przedostatniej.

Obok nurtu osobistego i filozoficznego pojawia się - a nawet nad nimi dominuje - myśl patriotyczno, podkreślająca, że ojczyzna była dla poety wartością najwyższą, dla której żył („żem dla ojczyzny sterał moje lata młode"). W duchu patriotycznym jest również utrzymane przesłanie skierowane do potomnych:

Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei I przed narodem niosą oświaty kaganiec;

A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei,

Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!...

William Turner, Ostatnia drogo„ Temeraire'a’(1839)

____ .

W wierszu pojawia się i motyw exegi monumentem - przekonanie twórcy o mocy i boskiej sile własnej poezji:

Jednak zostanie po mnie to siła fatalno.

Co mi żywemu na nic... tylko czoło zdobi:

Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna, Aż was zjadacze chleba - w aniołów przerobi.

Poezja ma więc moc duchowej odnowy, doskonalenia odbiorców, wznoszenia ich natury do rangi aniołów - najwyższych bytów poza Bogiem. Motyw aniołów często pojawia się w twórczości Słowackiego, co ma bezpośredni związek z jego filozofią. W utworze tym dostrzegamy typowo romantyczną autokreację podmiotu lirycznego, który myśli o śmierci.

•    Stylistyka:

Obrazowanie w wierszu typowe dla poezji romantycznej. Poeta posłużył się efektownymi motywami, takimi jak błyskawice, tonący okręt (topos znany m.in. z Kazań ks. Piotra Skargi), samotna trumna, serce palone w aloesie, łódź pełna duchów (motyw z mitologii greckiej, nawiązanie do łodzi Charona), duch zjawiający się na pożegnalnej uczcie pogrzebowej.

Kontynuacje i nawiązania

•    w literaturze:

Jan Lechoń, Włosy Słowackiego Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec

•    do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: motywu exegi monumentum, poetyckich testamentów, bohatera romantycznego - poety