68 (185)

18

18

1

UJ

g

h

(fl

D

>

CC

P

h

<

s

ANALIZA TEMATU

literatury przedmiotu będzie świadoma i celowa, to rozmowa na egzaminie na ten temat nie będzie trudna.

Interesującą pozycją, również przy innych tematach, mogą być książki Władimira Naboko-wa. na przykład Wykłady o literaturze rosyjskiej i Wykłady o literaturze światowej

Uczą one analizy tekstu i są fachową interpretacją wielu postaci literackich (na przykład Don Kichota, Anny Kareniny czy Emmy Bovary).

W poniższej prezentacji wykorzystano cztery przykłady - dwa z listy lektur szkolnych i dwa spoza kanonu, z różnych epok i w odmienny sposób rozwijające motyw przemiany bohatera. 0 wyborze zdecydowały jednak także inne elementy: ►►bohaterowie zmieniają się pod wptywem różnych czynników,

►► konsekwencje przemiany w odmienny sposób determinują ich losy.

►►reprezentują oni różne postawy wobec życia i wyznają różne wartości.

Do przedstawienia motywu przemiany bohaterów literackich postużą następujące utwory:

a)    Mikołaja Doświadczynskiego przypadki Ignacego Krasickiego,

b)    Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego,

c)    Homo faber Maksa Frischa,

d)    Jądro ciemności Josepha Conrada.

3. JAK ZAPLANOWAĆ PREZENTACJĘ?

Wybrany temat rozwiniemy, dzieląc wypowiedź w tradycyjny sposób - na trzy części: wstęp, rozwinięcie, podsumowanie. Szczegółowo musimy zaplanować drugą, najważniejszą część prezentacji: realizację tematu. Można wybrać układ chronologiczny: przedstawić utwory, począwszy od najwcześniejszego (Mikołaja Doświadczyć-skiego przypadki), a skończywszy na współczesnej powieści Homo faber Jednak bardziej interesujące bytoby sproblematyzowanie wypowiedzi wokói następujących zagadnień: typ powieści, kontekst historycznoliteracki, ogólna charakterystyka bohatera, motyw przemiany - forma oraz funkcja w utworze i w biografii postaci.

a)    WSTĘP:

►►motto,

►►wprowadzenie do tematu,

►►określenie zakresu analizy i kierunku wypowiedzi,

►►definicje pojęć wykorzystanych w prezentacji.

b)    REALIZACJA TEMATU:

►►analiza przemiany bohatera w wybranych utworach według następującego porządku: porównanie typu utworów i kreacji postaci, związek metamorfozy bohatera z porządkiem fabularnym utworów, porównanie motywu - jego formy i funkcji w dziele,

►►sformułowanie wniosków cząstkowych.

c) PODSUMOWANIE:

►►sformułowanie uogólnień i wniosków wynikających z porównania motywu w różnych utworach,

►►wskazanie przyczyn popularności motywu przemiany w literaturze i jego różnych funkcji.

Konspekt prezentacji

Temat: Przemiana bohatera w literaturze. Zanalizuj problem, wykorzystując przykłady z różnych epok.

WSTĘP

1. Motto: Aby ocenić, czy to, co jakiś bohater powiedział lub uczynił, jest piękne, czy nie, należy zbadać nie tylko, czyjego czyny i słowa same w sobie są szlachetne, czy podłe, lecz zobaczyć: kto je mówi lub czyni, do kogo, kiedy i dlaczego, czy na przykład dła uzyskania większego dobra, czy dla uniknięcia większego zła - Arystoteles Poetyka Fragment Poetyki Arystotelesa zwraca uwagę na wielostronność analizy postaw bohaterów literackich, odrzuca pochopne ocenianie ich postępowania i nakazuje uwzględnić konstrukcję świata przedstawionego w utworze. Motyw przemiany bohaterów należy więc potraktować nie tylko jako element fabuty, w prezentacji trzeba również uwzględnić stopień ukonkretnienia i zindywidualizowania bohatera, a także zakres jego charakterystyki i kryteria wartościowania.

Kreacja bohaterów w analizowanych utworach jest zróżnicowana i siuży zarówno charakterystyce współczesnego im świata, jak i celom moralizatorskim.

2.    Teza:

Przemiana bohatera występuje w literaturze różnych epok jako:

►►ważny element konstrukcji świata przedstawionego,

►►sposób charakteryzowania bohatera, ►►uzasadnienie wybranego systemu wartości i wzoru postępowania.

Wykorzystanie motywu przemiany bohatera pozwala także na wielostronne przedstawienie nie tylko życia wewnętrznego i działania bohatera, lecz także stosunku autora do postaci przez niego stworzonych.

3.    Definicje pojęć wykorzystanych w prezentacji. Motyw - elementarna, dająca się wyodrębnić jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego w utworze, jego składnik pierwiastkowy: zdarzenie, przedmiot, sytuacja, przeżycie itp.

Przemiana - stanie się innym niż poprzednio, przekształcenie się jednej formy w inną, zmiana wyglądu zewnętrznego, charakteru; przeobrażenie się.

Postać literacka - fikcyjna osoba występująca w świecie przedstawionym dzieta literackiego, jest całością zbudowaną z różnorodnych motywów; składają się na nią cechy (wyglądu i charakteru), działania, myśli, przypisywane jej wypowiedzi. Postacie literackie można podzielić w zależności od sposobu ich przedstawiania na negatywne, pozytywne, dynamiczne, pasywne, a także w zależności od stopnia zindywidualizowania na typy i charaktery.

Charakter - dawne określenie wyraziście zindywidualizowanej postaci literackiej wyposażonej w dobitne cechy osobowościowe i odpowiadający im kodeks norm moralnych oraz regut postępowania. W osobowości takiej postaci dominuje określona dyspozycja psychiczna, przekonanie, namiętność, której podporządkowane są inne cechy.

Typ - postać literacka wyposażona gtównie w rysy ponadindywidualne, ztożona z cech właściwych bądź przedstawicielom jakiejś grupy spotecznej. bądź wzorom osobowym zalecanym do naśladowania, bądź tradycyjnie utrwalonym modelom bohatera literackiego. Typ jest konstrukcją przeciwstawną charakterowi. Typy charakterystyczne są dla farsy, powieści realistycznej, westernu.

Powyższe ujęcie za Słownikiem terminów

literackich pod red. Janusza Stawińskiego.

ROZWINIĘCIE TEMATU

1. Krótkie omówienie wykorzystanych w prezentacji utworów; uzasadnienie wyboru przyktadów.

A)    Mikołaja Doświadczynskiego przypadki

Ignacego Krasickiego to pierwsza polska nowożytna powieść, wydana w 1776 roku, tącząca elementy różnych typów oświeceniowej prozy europejskiej: powieści satyrycznej, obyczajowej, przygodowej, utopii: napisana w formie pamiętnika. Historia Mikołaja Doświadczyń-skiego wiąże się z dydaktyzmem literatury oświecenia i kreacją bohaterów jako wzorców osobowych

B)    Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego, opublikowana w roku 1866, to przykad powieści psychologicznej, w której wątek kryminalny stuży odkryciu mrocznej strony natury ludzkiej. Wprowadzenie Epilogu w którym ukazana zostata przemiana bohatera, pozwala określić Dostojewskiego jako pisarza moralistę.

C)    Jądro ciemności to dtuższe opowiadanie Josepha Conrada z roku 1899. z tomu Młodość Pisarz tączy w utworze realizm

68