6 (344)

i konsumpcji^{1 2 3}. W supermarketach na całym święcie znajdziemy te same towary i, aczkolwiek zostały one wyprodukowane przez różne firmy, podobnie opakowane. Ludzie noszą takie same ubrania, oglądają identyczne w swej strukturze programy telewizyjne i filmy, słuchają tej samej muzyki, w podobny sposób spędzają wolny czas. Tak więc w społeczeństwie poslinduslrialnym jednostki okazują się być wręcz powielanymi pęz£Z_kulturę egzemplarzami homo sapiens. Jako-w^twory kultury^-nie potrafią na nią twórczo oddziaływać, ponieważ zatraciły zdolność stanowienia o sobie, wyrażającego się w umiejętności samodzielnego myślenia i wartościowania. Tymczasem filozofia postmodernistyczna próbuje walczyć z unifikacją i uniformizacją, zakłada bowiem niepowtarzalność ludzkiego myślenia, poznawania i wartościowania ^M. Występuje więc sprzeczność pomiędzy postmodernizmem ( jako programem filozoficznym a ponowoczcsnością jako stanem faktycznym.

Społeczeństwo postindustrialnc charakteryzuje się swoistym podejściem do techniki. W nowoczcsiiQŚ£i--te<^xiiką__bybśr^kicm opanowywania natury, w postmodernizmie zastępujeliaturę³^. I nie chodzi tu tylko o uzupełnienie za pomocą techniki braków lub wad występujących w naturze, jak np. zastępowanie organów biologicznych (sztuczna nerka, sztuczne serce itp.). Technika w ponowoczcsności wypiera naturę także w przypadkach, gdy to, co naturalne funkcjonuje poprawnie. Przykładem zastępowania natury przez technikę mogą być: sztuczne kwiaty, ubrania z syntetycznych tworzyw, imitacje szlachetnych materiałów itp. Idea zastąpienia porządku naturalnego sztucznym jest szczególnie żywa w literaturze science fiction.

1.8: Konsumpcjonizm

Industrializacja i komercjalizacja struktur społecznych jest źródłem upowszechniania się i pogłębiania konsumpcyjnego stylu życia. Regułom zysku podlegają coraz to nowe dziedziny życia: nauka, oświata, kultura, sport, a nawet religia. Trudno dzisiaj znaleźć taką sferę w strukturze społecznej, która nie byłaby jeszcze podporządkowana zasadom gry rynkowej. Komercjalizacja podporządkowuje sobie prawie wszystkie dziedziny życia. Sport jest jednym z bardziej widocznych przykładów postępującego zniewalania przez komercję pewnej sfery ludzkiej aktywności.

Warunkiem ciągłego pochodu komercjalizacji jest wzrost konsumpcji, potrzebujący masowych klientów, którzy zadowolą się towarem pięknie opakowanym. Rozbudzaniu konsumpcyjnego stylu życia służy naukowo doskonalona sztuka marketingu i rozbudowany przemysł reklamowy. Społeczeństwo jest stymulowane do bezmyślnego konsumowania dóbr.

Dobrem, które człowiek współczesny konsumuje chyba w największym nadmiarze są informacje³⁰. Postmodernistyczny człowiek zachłystuje się — stworzonymi przez wyrafinowane techniki — kolorowymi obrazami, które propagują ideał niczym nic ograniczanej wolności, porzucenia krępujących konwenansów czy potrzebę spontanicznego samostanowienia. Fikcyjne obrazy traktuje jak realną rzeczywistość. Oddając się ich niepohamowanej konsumpcji traci kontakt z realnym światem. Na co dzień znajduje się jakby w stanic narkotycznego zamroczenia, w którym nie odróżnia scen z własnych wizji od faktycznych wydarzeń. Uważa się, że nadmierne korzystanie z ofert środków masowego przekazu stanowi zasadnicze źródło recepcji postmodernistycznych nowinek filozoficznych i upowszechniania się po-nowoczesncgo stylu życia³⁷.

2. POSTMODERNISTYCZNE ZAGROŻENIA

Nic przypadkiem postmodernizm w kulturze zbiega się z poważnym kryzysem cywilizacyjnym. Postmodernistyczne propozycje jawnie bowiem zmierzają do destrukcji budowanych przez wieki podstaw ładu społecznego. Spodziewanym owocem ma być chaos społeczny i promocja wolności człowieka.

Ponieważ rozwój ludzkości jest procesem, w którym już wielokrotnie dochodziło do kryzysów mających charakter pewnego przesilenia przed nastąpieniem skokowego wzrostu, można postawić pytanie: na ile postmodernistyczna destrukcja jest zagrożeniem dla cywilizacji i w jakiej mierze może ona wnieść pozytywny wkład w dalszy rozwój kultury?

2.1. Utracona nadzieja

Postmodernizm krytykuje nie tyle nowożytny racjonalizm, co raczej nadzieje z nim wiązane. W„ nowożytności oczekiwano, że człowiek, mocą swego rozumu, jest w stanic opanować naturę i~wykorzystywać ją do zaspokojenia swych aspiracji³⁸. Tymczascm'~roZwoj techniki, przynosząc nasycenie zaledwie peryferyjnymi, tzn. materialnymi dobrami, przyczynia się do powstawania nowych zagrożeń, godzących w istotę człowieka i jego bytowanie. Nad katastrofami naturalnymi

3° Por. S. Morawski, W mrokach postmodernizmu..., s. 33.

37 Por. B. Baran, dz. cyt., s. 200; W. Lcsch, art. cyt., s. 78.

33 Por. D. G rigs. Przezwyciężanie współczesności, „Communio” 14 (1994) nr 6, s. 19. -

10

1

Por. Ch. M i c l h i n g, Der Absolulism\is der Frcihcit. Wider dic SclbstzcTSlorang der Afodeme, Wicn 1994, s. 25.

2

3< Por. B. Baran, dz. cyt., s. 196.

3

Por. tamże, s. 195.