6 (837)

nie zinterpretowane i ocenione jako zagrażające, to poprzez podwzgórze (jest to niewielka struktura mózgu regulująca m.in. czynności układu wegetatywnego i układu wydzielania wewnętrznego) pojawia się odpowiedź w postaci stresu związanego z pobudzeniem układu wegetatywnego, hormonalnego, albo rozwijającego się „ogólnego zespołu adaptacyjnego” (ang. CAS — generał adaptation syndrome) stanowiącego wynik współdziałania układu nerwowego i hormonalnego.

Podstawowymi drogami, których pobudzenie prowadzi do zmian przede wszystkim somatycznych, są obie części układu wegetatywnego - współczulna i przywspótczulna (zwane także sympatyczną i parasympatyczną). Dzieje się rak dlatego, że obie re gałęzie oddziałują na wewnętrzne narządy wykonawcze poprzez szybko działające mechanizmy nerwowe. Działają one antagonisfycznic, a normalny stan organizmu jest wynikiem zachowania równowagi między nimi.

Czynność układu wegetatywnego ukierunkowana jest na utrzymanie srałej równowagi środowiska wewnętrznego poprzez wpływ na gruczoły dokrewne i mięśnie gładkie odpowiedzialne za odruchowe, samorcgulacyjne (homeosta-tyczne) czynności takie jak krążenie krwi i trawienie. Jedna jego gałąź, układ współczulny (sympatyczny) odgrywa główną rolę w wywoływaniu tzw. reakcji walki lub ucieczki w odpowiedzi na pobudzenie emocjonalne. Działanie tej części układu wegetatywnego ukierunkowane jest na zwiększenie ochrony organizmu przed rozmaitymi zagrażającymi (niebezpiecznymi) oddziaływaniami, którym organizm może podlegać. Pobudzenie układu współczulnego powoduje mobilizację zasobów organizmu do natychmiastowego działania. W tym zakresie układ sympatyczny współdziała z mózgowymi ośrodkami nadnerczy (są to gruczoły wydzielania wewnętrznego położone w okolicy górnych biegunów nerek), których część korowa wytwarza hormony zwane kortykosterydami, a część rdzeniowa produkuje adrenalinę i w mniejszym stopniu noradrenalinę. Organizm znajduje się wtedy w stanie mobilizacji do działania: przyspieszeniu ulega tętno i więcej krwi [dynie do mięśni i mózgu, a mniej do skóry i narządów trawiennych. Rozszerzają się źrenice oczu, obniża się temperatura skóry na skutek pocenia związanego ze zwężeniem naczyń, gruczoły koty nadnerczy wydzielają hormony do kiwi, co powoduje dalsze nasilenie objawów pobudzenia (np. mineralkorrykoidy powodują wzrost ciśnienia krwi). Wszystkie ie zmiany subiektywnie odczuwamy jako bicie serca, pocenie się dłoni, „ściskanie" w żołądku, zmiany oddechu oraz wyraźne napięcie (impuls) pobudzające do działania. Adrenalina i noradrenalina (zwane też epinefryną i norepinefryną) wydzielane przez rdzeń nadnerczy wzmagają efekty wywołane przez, układ współczul-ny, uwalniając cukier magiizynowany w wątrobie, a ren przenikając do krwi dostarcza energii do szybkiego działania (prawdopodobnie dlatego ludzie w stresie jedzą więcej słodyczy, ponieważ organizm musi uzupełniać rezerwy ener-gctyczne). Wydzielanie adrenaliny wiąże się z wysoką wydolnością w pracy i warunkuje zdolność do intensywnego wysiłku w krótkich odcinkach czasu. Prawdopodobnie wysoki poziom lub znaczna częstotliwość wydzielania adrenaliny powodują trwałe negatywne skutki w organizmie człowieka np. długo utrzymujące się wysokie ciśnienie krwi.

O ile pobudzenie narządów wewnętrznych i gruczołów wydzielania wewnętrznego drogą nerwową następuje stosunkowo szybko, to musi upłynąć sporo czasu, aby pobudzenie to opadło, ponieważ układ autonomiczny i hormonalny tworzą obwód zamknięty i pobudzenie nie może być od razu całkowicie rozładowane. Gdy stan skrajnego pobudzenia przedłuża się może dojść do śmierci organizmu.

Druga gałąź układu wegetatywnego, układ przywspół-czulny (parasympatyczny) odgrywa rolę przeciwstawną,

11