82 (141)

/- Dialektologia i socfolingwistyka

ⁿⁿ północny zachód od Pucka. Kiełpino, około 5 km na południowy wschód Kartuj*. na północnych krańcach Krajny (Lutowo. Lutówko, Orzełek i Witko^ Wszystkie w powiecie sępołeńskim) oraz w kilku wsiach w północno-zachodniej ęL kopolsce (Miały. Piłka - Mazurzy wieleńscy, Kruszewo, około 10 km na północny wschód od Czarnkowa). Poza północną Wielkopolską i Krajną trudno mi podać dokfoj ną geografię tego zjawiska (wygląda na to. że jest ono w gwarach polskich rzadkie) niemniej jednak mamy chyba i w tym wypadku do czynienia z cechą, która łączyć ren północnej Wielkopolski i krajny z obszarem kaszubskim. Można by ją zaliczy^ cech paralelnych: wspólna tendencja do wyrównania według form przymiotnikówydj

Warto na marginesie naszych rozważań zwrócić też uwagą na występujące w oko. licach Wielenia formy nom. pl. typu kozę, woze. Rzecz oczywista, nie jest to cecha łącząca nasz teren (północną Wielkopolską) z terenem kaszubskim i północną częścią Borów Tucholskich', gdyż zasadnicza przyczyna tego zjawiska jest w naszym wypadku inna (mazurzenie, tam zaś kaszubienie). Jest to zatem ze wzglądu na ten sam kierunek wyrównania (do miękkich) zjawisko paralelnc. Tendencje wyrównawcze między po* szczególnymi deklinacjami są w gwarach polskich silne, na co zwrócił już uwagę Nitsch". Tomaszewski, omawiając odmianą rzeczowników w gwarach okolic Wielenia (Mazurz) wieleńscy), podaje pewną, bardzo niewielką zresztą liczbą form wspomniane* go wyżej typu", nie podkreślając jednak tego, że zaobserwowane wyrównania związane są z brakiem opozycji między szeregiem szumiącym i syczącym, czyli z mazurzeniem. Dziś. jak to wynika z moich badań, formy powstałe na skutek wyrównania występują najczęściej tam. gdzie kurczące się obecnie mazurzenie stosunkowo lepiej się zachowało.

Dwie rzeczy uzasadniają to, że sprawa form nom. pl. typu kozę, woze została tu w ogóle poruszona: 1) ze wzglądu na przyczyną: tego rodzaju wyrównania związane są tak na terenie z mazurzeniem, jak i na terenie z kaszubieniem z brakiem opozycji między szeregiem twardym {s...) a którymkolwiek z szeregów miękkich (£.., i...); 2) ze względu na skutek: podobieństwo rezultatu (nowy typ odmian); w naszym szcze-

” Poza tym zapisy 47-letnięj kobiety urodzonej w Borzestowie, ale od około 5. roku żyda zamieszkałej xv Miechueinie, a od 20. roku życia w Kiełpinie (wszystkie miejscowości w pow. Kartuskim).

" Zob K Nitsch, Dialektyjęzyka polskiego, op.cit., s. 86; idem. Dialekty polskie Prus Zachodnich, cz. 1, op.cit, s. 133; L. Z a b r o c k i, op.cit., s. 87-88, 97; F. Lorentz, Gramatyka pomorska, L DL op.cit.. s. 878-879; L. Moszyński, Wyrównania deklinacyjne w związku z mazurzeniem polskim, ruskim, polabskm. Wrocław 1960. szczególnie s. 90,98.

” K. Nitsch, Dialekty języka polskiego, op.cit., s. 67, 68.

ⁿ A. Tomaszewski, Mowa tzw. Mazurów wieleńskich, op.cit., s. 41,42. Mój materiał jest nieco większy i pochodzi z następujących miejscowości: Chełst, Drawski Młyn, Piłka, Rosko, Miały i Chojno. Formy żeńskie typu kozę i męskie typu woze (zresztą nie jako jedyne) zanotowałem w Drawskim Młynie, Piłce i Rosku. Tylko formę żeńską szosę (obok szosy etc.) zanotowałem w Miałach, tylko formy męskie zaś w Chelście i Chojnie (tu tylko jedną formę tego rodzaju: nose). W Chojnie należącym do powiatu szamotulskiego (nad Wartą, około 11 km na zachód od Wronek) mazurzenie jest słabo zachowane, w pozostałych zaś miejscowościach utrzymuje się ono względnie dobrze. Trzeba jeszcze dodać, że w Miałach zanotowałem przykład na wyrównanie idące w odwrotnym kierunku (do twardych): nom. pl. koszy (obok