88 89

golnie w młodszym wieku szkolnym. Ujawnianie tego faktu i wspomaganie rozwoju tej właściwości dziecka to podstawowa powinność nauczyciela w procesie edukacji wczesnoszkolnej.

Można wyróżnić dwa podstawowe źródła wiedzy o świecie: doświadczenie w najszerszym tego słowa znaczeniu oraz przekaz informacji o świecie. Doświadczenie jest pewną formą kontaktu dziecka z rzeczywistością. Obejmuje ono cztery podstawowe kręgi tematyczne: obiekty materialne, stosunki interpersonalne w kontakcie z najszerzej pojętym życiem społecznym, własne doznania i przeżycia dziecka, świat symboliczny (kontakt językowy pojmowany w aspekcie semiotycznym). Przekaz sprowadza się w istocie rzeczy do całej sfery informowania dziecka o świecie, z inicjatywy dorosłych (przekaz tych informacji, które są dziecku potrzebne), a także z inicjatywy dzieci (udzielanie przez dorosłych odpowiedzi na pytania dzieci).

We wszystkich współczesnych koncepcjach psychologicznych zwraca się uwagę na tzw. orientacyjną podstawę działania czy aktywności. Orientację tę zapewniają niezbędne dziecku informacje. Może je uzyskać drogą przekazu lub samo je wytworzyć. Samodzielne zdobycie potrzebnych informacji jest dłuższym procesem poznawczym, ale kształcącym. Przekaz zaś ma walor ekonomiczny, oszczędza czas dziecka.

Paradygmat określony przeze mnie mianem „podejścia zadaniowego”, stymulujący „percepcyjno-odlwórczy” sposób uczenia się dzieci, umożliwia przekaz informacji, czyli zapewnia ęrientacyjną podstawę działania. W tym więc znaczeniu, jako przekaz informacji potrzebnych do aktywności własnej lub twórczej, jest niezbędnym elementem edukacji wczesnoszkolnej.

Paradygmat, zwany w tym miejscu „projektowaniem okazji edukacyjnych” i „percepcyjno-wyjaśniającym” sposobem uczenia się dzieci, aktualizuje w pewnym zakresie proces twórczy, ale narusza w pewnym sensie systematyczność w edukacji. Jest niewątpliwym wzbogaceniem edukacji. Eksponuje bowiem heurystyczne podejście do edukacji (mało określone reguły, nic nie można zaplanować itp.), jest pozbawiony ciągłości, występują ciągłe zmiany (występują przerwy, „skoki myślowe”, „olśnienia” itp.), a także eksponuje wyłącznie lub prawie wyłącznie wyobraźnię.

Rozwój dziecka w procesie edukacji wczesnoszkolnej polega na stopniowym „przechodzeniu” od percepcyjno-odtwórczego sposobu

uczenia się do percepcyjno-innowacyjnego. Rozwój zaś nauczyciela w zawodzie polega w istocie rzeczy na stopniowym przezwyciężaniu „podejścia zadaniowego” (odtwarzaniu i powielaniu w edukacji określonych wzorców i schematów) na rzecz „projektowania okazji edukacyjnych” i „podejścia sytuacyjnego”. Tak więc układ proponowanych dla edukacji wczesnoszkolnej paradygmatów ma charakter hierarchiczny. Preferowaną pozycję zajmuje paradygmat — „pedagogiczne podejście sytuacyjne”, a w dalszej kolejności — „projektowanie okazji edukacyjnych” i „podejście zadaniowe”. Ma to oczywiście znaczne konsekwencje dla edukacji wczesnoszkolnej. Przedstawione paradygmaty, stanowiące w moim zamyśle założenia teorii edukacji wczesnoszkolnej, przedstawiam za pomocą graficznego wykresu:

Organizacyjne

Plany

Programy

Paradygmaty

Metodologiczne

Edukacyjne

Podejście

przednaukowe

Doświad- Informacyjno- konkre-czalne -popularyza- tyzacyjne torskie

Podejście zada- okazji cdii- sytua-

naukowe niowe kacyjnych cyjne

czynnikowe funkcjonalne zaksjomatyzowane

I.ekcje

Tak więc przedstawiłem w zarysie tylko niektóre założenia do teorii edukacji wczesnoszkolnej. Jest to tylko „zarys”, „wprowadzenie”. Zarysowane tu problemy będą wzbogacane i poszerzane w toku dalszych analiz i studiów w tym złożonym przedmiocie dociekań naukowych.

4. ŹRÓDŁA AKTYWNOŚCI EDUKACYJNEJ DZIECKA

Potrzeba dobrej znajomości „sylwetki psychicznej” dziecka w procesie edukacji wczesnoszkolnej dostrzegana była od dawna. Do tej pory koncentrowano się jednak przede wszystkim na cechach psy-